TỤC NGỮ Off by an inch, walk a mile.
Sai một li, đi một dặm.
Buffalo shit, after many days, turns to mud.
Lâu ngày cứt trâu hóa bùn.
God made elephant, god made grass.
Trời sinh voi, trời sinh cỏ.
Sleeping during the day, plowing at night.
Ngủ ngày cày đêm.
Swinging a stick in an empty garden.
Múa gây vườn hoang
Saying the sky's too low, has to stoop.
Bảo trời thấp, phải đi khòm.
Building a stable after the cows are gone.
Mất bò, mới lo làm chuồng.
Died with sins intact.
Chết người không chết tật.
Better dead sated than alive craving.
Chết no hơn sống thèm.
Half man half beast half orangutan.
Nửa người nửa ngợm nửa đười ươi.
Elephant knows elephant, horse knows horse.
Voi biết voi, ngựa biết ngựa.
Dog yawns, swallows a fly.
Chó ngáp phải ruồi.
Dog dies, story's over.
Chó chết thì hết truyện.
Hiding needle inside sleeve.
Giấu kim trong tay áo.
Hide, like the cat, its litter.
Giấu như mèo giấu cứt.
Mouse gnawing on a cat's leg.
Chuột gặm chân mèo.
Kill one cat, save ten thousand mice.
Giết một con mèo mà cứu vạn chuột.
Showing deer where to run.
Chỉ đường cho hưu chạy.
Taking wood back to forest.
Chở củi về rừng.
Wine in, words out.
Rượu vào, lời ra.
Weak wine, drank enough, still gets you drunk.
Rượu lạt uống lắm cũng say.
Empty stomach, deaf ears.
Bụng đói thì tai điếc.
Empty stomach, cold groin.
Bụng đói cật rét.
As ugly as a ghost, still good enough
To sleep with a woman.
Xấu như ma cũng thể chà con gái.
Tailors eat rags, artists eat paints.
Thợ may ăn giẻ, thợ vẽ ăn hồ.
Covering head, showing behind.
Giấu đầu lòi đuôi.
Wiggling out, ducking in,
Ra luồn, vào cúi.
Knocking way out, bumping way in.
Ra chạm, vào đụng.
A child turns three,
The whole house learn how to talk.
Con lên ba, cả nhà học nói.
Son in loin cloth, father naked.
Con đóng khố, bố cởi truồng.
Father eats salty food, son's thirsty.
Cha ăn mặn, con khát nước.
Mother sings, daughter claps.
Mẹ hát, con khen hay.
Much passion, much bite.
Yêu nhau lắm, cắn nhau đau.
Sisters love each other,
Sisters-in-law fear each other,
Brothers-in-law crack each other's head.
Yêu nhau chị em gái,
Rái nhau chị em dâu,
Đánh nhau vỡ đầu là anh em rể.
A century is short, a day is long.
Trăm năm thì ngắn, một ngày dài ghê.
Morning, then night.
Qua ngày, đến tối.
The wind blows, it's god's broom.
Gió thổi là chổi trời.
Old for him, but new for me.
Cũ người mới ta.
Holding a knife by the blade.
Cầm dao bằng lưỡi.
Beauty over virtue.
Đẹp người hơn đẹp nết.
Virtuous, but ugly.
Đẹp nết không đẹp người.
Planting his whiskers on her chin.
Râu ông nọ cắm cằm bà kia.
Drawing a snake, adding legs.
Vẽ rắn thêm chân.
Mother chicken, son duck.
Mẹ gà con vịt.
He said chicken, she said duck.
Ông nói gà, bà nói vịt.
Your wife first, then god.
Nhất vợ, nhì trời.
Smart for three years, stupid for an hour.
Khôn ba năm, dại một giờ.
Smart at home, stupid at the market.
Khôn nhà dại chợ.
Argue with a smart man, can't win.
Argue with a stupid man, can't stop.
Nói với người khôn không lại,
Nói với người dại không cùng.
Ate rice gruel, pissed in the bowl.
Ăn cháo đái bát.
Ate the whole dog, even the hair.
Ăn chó cả lông.
Danced badly, said the ground's not level.
Múa vụng chê đất lệch.
The smart eat men, the stupid are eaten.
Khôn ăn người, dại người ăn.
A magpie, starved, eats banyan fruit.
A phoenix, starved, eats chicken shit.
Sáo đói thì sáo ăn đa.
Phượng hoàng lúc đói cứt gà cũng ăn.
Have vegetable, eat vegetable.
Have rice gruel, eat rice gruel.
Có rau ăn rau, có cháo ăn cháo.
A piece of meat is a piece of shame.
Miếng thịt là miếng nhục.
A bowl of sweat for a bowl of rice.
Bát mồ hôi đổi bát cơm.
Eating new rice, telling old stories.
Ăn cơm mới, nói chuyện cũ.
Three bowls of rice, a cold shower in the morning.
Cơm ba bát, tắm mát hôm mai.
Buying from one end of the market,
Selling at the other end.
Buôn đầu chợ, bán cuối chợ.
Selling face to the earth, selling ass to the sky.
Bán mặt cho đất, bán mông cho trời.
Selling ass to feed mouth.
Bán trôn nuôi miệng.
She whores in nine different neighborhoods,
Keeps her reputation in one.
Làm đĩ chín phường, để một phường lấy chồng.
She worries about the crooks of her knees,
And about curliness of her pubic hair.
Lo co đầu gối, lo rối lông lồn.
Yes yes I know your wife: she’s crossed-eyed
And sells sticky rice at the temple.
Thôi thôi tôi biết vợ canh rồi:
Vợ anh toét mắt bán xôi chợ chùa.
Yes yes I know you:
You’re the opium addict with the bruised lips.
Thôi thôi tôi biết anh rồi:
Anh hút thuốc phiện cái môi thâm sì.
If I want good food, I wouldn’t come
To your mother’s house.
Có ngon chẳng đến mẹ con nhà mày.
With a husband cannot travel,
With a child cannot stand still.
Có chồng chẳng được đi đâu,
Có con chẳng được đứng lâu một giờ.
Husband rolls the dice, wife gambles.
Husband with three wives, wife with three husbands.
Chồng đánh bạc, vợ đánh bài.
Chồng hai ba vợ, vợ hai ba chồng.
A man crosses the ocean with his buddies,
A woman crosses a stream by herself.
Đàn ông vượt bể có bầu có bạn.
Đàn bà vượt cạn chỉ có một mình.
Like salt tossed into the ocean.
Như muối bỏ bể.
Like a chick without its mother.
Như gà mất mẹ.
Honesty breeds stupidity.
Thật thà là cha dại.
One theft, ten suspects.
Một mất mười ngờ.
The rich have easy manners the poor lie.
Giàu thì dễ người, khó thì nói láo.
As a poor man, invisible.
As a mandarin, nine thousand relatives.
Lúc nghèo thì chẳng ai nhìn.
Đến khi đỗ trạng chín nghìn anh em.
The unthrifty rich turn poor,
The unthrifty poor turn beggars.
Giàu không hà tiện khó liền tay,
Khó không hà tiện khó ăn mày.
The rich feast on rice and rice gruel,
The poor smoke water pipes.
Giàu thì cơm cháo bổ lao,
Khó thì đánh điếu thuốc lào ngâm hơi.
Growing hair inside the stomach.
Mọc lông trong bụng.
The rich eat and drink, the poor fight each other.
Giàu ăn uống, khó đánh nhau.
Rich in the evening, poor by morning.
Giàu chiều hôm, khó sớm mai.
Rich before noon, poor by afternoon.
Giàu giờ ngọ, khó giờ mùi.
The rich sell their dogs,
The poor sell their children.
Giàu bán chó, khó bán con.
Eyes rich, hands poor.
Giàu hai con mắt, khó hai bàn tay.
Rich in your youth, rich when your children are grown.
Giàu lúc còn son, giàu lúc con lớn.
As fickle as the palm of the hand.
Giở mặt như bàn tay.
Large head, stupid anyway.
To đầu mà dại.
Laugh for three months, no one laughs for three years.
Người cười ba tháng, không ai cười ba năm.
One mouth, two stomachs.
Một miệng, hai lòng.
One neck, two nooses.
Một cổ, hai tròng.
One woman, two men
Một bà, hai ông.
Unmarried woman, like a boat without a rudder.
Unmarried man, like a horse without a rein.
Gái không chồng như thuyền không lái.
Trai không vợ như ngựa không cương.
Married woman, like a shackle around the neck.
Married man, like a rope around the ankle
Gái có chồng như gông đeo cổ.
Trai có vợ như rợ buộc chân.
The unmarried girl cannot wait to go the market.
Gái chưa chồng trông mong đi chợ.
A daughter belongs to other people.
A daughter-in-law is bought and brought into the house.
Con gái là con người ta,
Con dâu mới thật mẹ cha mua về.
Thick-skinned face, brash brows.
Mặt dày mày dạn.
Bamboo shoot face, milk mouth.
Mặt măng miệng sữa.
Trash face, dirty brows
Mặt rác mày dơ.
Flower face, powdered skin.
Mặt hoa da phấn.
Green face, yellow fangs.
Mặt xanh nanh vàng.
Callous face, rock brows.
Mặt chay mày đá.
Owl face, eel skin.
Mặt cú da lươn.
Fish eats ants, ants eat fish.
Cá ăn kiến, kiến ăn cá.
Car hits dogs, dog hits car.
Xe cán chó, chó cán xe.
Without the elephant, the cow swaggers.
Không voi, bò lám lớn.
Winners are kings, losers are bandits.
Được làm vua, thua làm giặc.
A soldier with a general’s temperament.
Người lính tính quan.
Black near ink, bright near a lamp.
Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
Three things in life to wean yourself from:
Fragrant wine, fatty goat, pubescent girls.
Thế gian ba sự khôn chừa,
Rượu nồng, dê béo, gái vừa đương tơ.
A tongue, with no bones, wiggles every which way.
Lưỡi không xương nhiều đường lắc lẻo.
As close as the tongue is to the gums.
Gần như lưỡi với lợn.
Her traits are revealed in the kitchen.
Xem trong bếp, biết nếp đàn bà.
Alive each man his own habits,
Each man his own illness when dying.
Sống mỗi người một nết, chết mỗi người một tật.
Old hair old ears old gums old teeth.
Già tóc già tai, già răng già lợn.
Old scrotum, young testicles.
Già dái non hột.
As sad as an old whore.
Buồn tênh như đĩ về già.
The old know work, the young know eat.
Già thì biết việc, trẻ thì biết ăn.
The smart one grows old quick.
Người khôn chóng già.
The seventy-year-old learns from the seventy-one.
Bảy mươi còn học bảy mươi mốt.
The seventy-year-old is lesser than the seven-year-old.
Bảy mươi không bằng đứa lên bảy.
Old, young, same difference.
Một già, một trẻ, bằng nhau.
Each man his own shirt: what odor?
Áo ai người ấy mặc có mùi gì đâu.
Each man’s shit to suit his own nose.
Cứt ai vừa mũi người ấy.
Beating a dog, kicking a pile of shit.
Đánh chó đá bãi cứt.
Beat a dog, look at the owner.
Đánh chó, ngó chủ.
As aggressive as a newcomer.
Hung hăng như thằng mới đến.
Arrive late, gnaw on the bones.
Đến trễ gặm xương.
Fierce laugh, fresh tears.
Giòn cười, tươi khóc.
Drowning, grasping at foam.
Chết đuối với phải bọt.
The deaf are not afraid of guns.
Điếc thì dạn súng.
Man, dead three days, shows up in the market.
Fox, dead three days, shows up in the forest.
Người chết ba ngày người quay về chợ.
Cáo chết ba ngày cáo trở lên rừng.
The living is done, death is here.
Cái sống đã hết, cái chết đã đến.
The dead man argues with his pallbearers.
Thằng chết cãi thằng khiêng.
Long departure, short return.
Đi xa về gần.
Close, I’ll come by today, tomorrow.
Far, I’ll come by twice a year.
Gần thì nay viếng, mai thăm.
Xa xôi cách trở một năm vài lần.
Back and forth, to please each other.
Có qua có lại mới toại lòng nhau.
Collected
Sep 9 2005, 02:09 AM
