Bản in của bài viết

Ở nước ta, lợn được thuần hoá từ lâu. Có người nói lợn xuất hiện từ thời vua Hùng.
Trong truyện Cao Sơn và Quý Minh của Truyền thuyết Vua Hùng do Sở văn hoá - Thông tin Vĩnh Phú (trước đây) có ghi: "Khi Thục An Dương cho quân đánh vào đất Văn Lang, Hùng Vương triệu Tản Viên về hỏi kế và giao cho cầm quân chống nhà Thục. Tản Viên cho gọi Cao Sơn và Quý Minh đi theo. Cao Sơn và Quý Minh, bộ tướng của Tản Viên, về trang Thanh Uyên chiêu tập được 200 người, sắm sửa khí giới lương thực. Họ dạy quân làm bánh dày, xôi nén làm lương ăn dọc đường. Hai ông còn cho mổ lợn, chỉ ăn lòng gan còn ướp muối mang theo… Quân của họ đi đến tối tới Xuân Quang, dân làng dắt trâu ra mừng quân lính. Hai tướng cho thịt trâu, mổ lột da, căng lên làm nồi, bày thịt lên mâm đan bằng tre, ăn vội vàng rồi kéo quân đi. Tản viên bị quân Thục bao vây… Cao Sơn và Quý Minh chia quân đánh, cứu được chủ tướng".
   Như vậy, thịt lợn đã là thức ăn phổ thông của dân Văn Lang. Không những ăn thông thường mà còn biết ướp muối để dùng lâu dài.
   Trong các vật dâng tế lễ, lợn cũng được dùng phổ biến hơn cả so với trâu, dê… Cỗ tam sinh thì có đủ cả ba thứ con ấy, nhưng thông thường trong năm, bên cạnh mâm xôi là cái thủ lợn luộc được đem tế thần trong ngày lễ lớn, lễ chính… cùng với những mâm xôi gà.
   Có nơi, trong ngày hội thánh nhất thiết phải dùng lợn cúng, gọi là cầu hèm. Ở Lỗ Trì (Nay là xã Phù Lỗ, Lâm Thao, Phú Thọ) dân có tục cầu hèm như sau: Mỗi giáp trong làng sửa soạn một con lợn đen, trước ngày lễ hội cầu hèm rước ra bãi cầu, với trống mõ đi theo đánh sôi nổi. Chủ tế sai bảo các trai làng chặt vầu, nứa làm mâm và làm ống để luộc lòng lợn.
   Lợn cầu hèm được thịt, làm lòng rồi treo lên cành cây quanh bãi… Dân làng lấy giấy đỏ, cắt hình vuông mắt lưới buộc vào các cây sào, dựng bên cạnh, tượng trưng cho lưới săn… Cỗ tế còn có xôi nén và bánh ót. Khi tế hèm xong, dân làng ngã cỗ ăn uống ngay tại bãi. Ăn xong, chờ thắp hết tuần nhang, chủ tế nổi chiêng, trống ra hiệu cho làng vào cướp lưới và khiêng lợn về. Giáp nào cướp giỏi, đem các mảnh lưới bằng giấy cướp được, dán ở nhà, còn thịt lợn thì chia đều thụ hưởng. Họ tin rằng như thế công việc làm ăn cả năm sẽ phát đạt.
   Lễ hội cúng hèm, cướp lưới, cướp lợn này, cho thấy xa xưa, tổ tiên của làng đã biết dùng lưới săn bắt lợn rừng về làm thực phẩm.
   Nhiều làng ở xứ Đoài xưa (tỉnh Vĩnh Phúc ngày nay) cũng có những quy định về con lợn trong ngày lễ hội dùng để tế thần của làng… Mỗi làng có một lệ khác nhau. Ở làng Tích Sơn thuộc thị xã Vĩnh Yên, để có lợn tế vào mồng ba tháng Giêng, thì từ 25 tháng Chạp, những người đăng cai được giao cho nuôi lợn thờ, phải làm chuồng ngay trong sân, bằng các loại tre, gỗ chắc chắn.
   Đêm mồng hai, trước ngày kỵ của thành hoàng, các chức dịch và trai tráng la hét, xông đến phá cổng nhà nuôi, vào sân, phá chuồng bắt lợn. Lợn tế được đem tắm rửa sạch sẽ rồi theo cờ làng, kèn trống, rước đến sân đình. Tại đây, người khỏe, giỏi nhất, chém lấy đầu lợn, rồi lấy cái đầu lợn dâng lên cúng thần. Sau đó mới hạ xuống, làm lông, luộc và chia phần cho các quan viên.
   Ở làng Lạc Ý (Vĩnh Yên), đến ngày lễ hội, tám giáp phải lo tám chú ỉn đen tuyền, chọn những trai tráng, những nhà không có tang làm đồ tể. Mỗi giáp có một con dao dài hai thước (0,8m), mỗi năm chỉ dùng một lần trong ngày giết lợn tế thần. Sáng mồng ba Tết, dân làng rước thánh ra gò, lập bàn thờ. Trên bãi đất gò, đào sẵn tám hố sâu gọi là lỗ lợn, mỗi hố thả một con lợn tế… Mỗi trưởng giáp, thường là một cụ già, đến trước hố, xin quẻ âm dương. Ai gieo được đúng sấp, ngửa đầu tiên thì được chọn vào mệnh bái buổi tế.
   Sau đó gieo quẻ tiếp, xin giết lợn. Những trai tráng của giáp được trực sẵn bên lỗ lợn, khi xin được âm dương sẽ cúi xuống tóm lấy lợn, quật lên trên tấm ván. Hai người thật khỏe, người giữ chân, người giữ đầu để người thứ ba vung dao chém đứt cổ, rồi xách đầu lợn đặt lên mâm tre trên bàn thờ thần. Chém xong tám thủ cấp lợn, đám trai làng mổ lợn lấy tám lá mỡ phủ lên thủ lợn, đem tám bong bóng lợn buộc vào cành tre cắm bên cạnh.
   Thịt lợn thì bày làm tám mâm cúng, mỗi mâm không được quên bày mật, đuôi và cái lăm lợn (vai) sống và một số món ăn chín khác. Các lễ vật được các giám tế cho là hoàn tất, làng mới được phép tế thần. Qua cách dâng lễ vật cho thần cũng đủ thấy tinh thần thượng võ, nghi lễ nghiêm cẩn được truyền lại từ thời thượng cổ.