HOÀNH PHI, CÂU ĐỐI ĐỀN HÙNG

Bắt đầu từ cổng đền chính, bốn chữ “Cao sơn cảnh hành” (Dịch: Núi cao đường lớn) đã tạo cho du khách một cảm giác gần gụi, không choáng ngợp, phô trương. Hồn du khách như được thấm đượm... bởi bao trùm khí thiêng sông núi, của sức mạnh chế ngự thiên nhiên, thu phục lòng người của cha ông 4000 năm thuở trước. Hai bên tả hữu của cổng đền chính là đôi câu đối với nét chữ chân phương, khoẻ khoắn rạo rực lòng người:
“Thác thuỷ khai cơ tứ cố sơn hà quy bản tịch
Đăng cao vọng viễn quần phong la liệt tự nhi tôn”.
(Dịch: Mở lối đắp nền bốn mặt non sông quy một mối
Lên cao nhìn rộng nghìn trùng đồi núi tựa đàn con.).
Một sự thật hiển nhiên, một sự bao quát đầy hình tượng. Đôi câu đối gợi cho mỗi người một tầm nhìn tưởng tượng không thể trộn lẫn. Ý tứ chắt lọc, hình tượng vun đầy. Từ núi Hùng nhìn ra, phía trước là ngã ba Việt Trì có hàng chục quả đồi thấp là đàn rùa bò từ ao nước lớn lên. Dãy đồi từ Phú Lộc đến Thậm Thình là 99 con voi chầu về đất Tổ, tương truyền có tất cả 99 ngọn đồi vốn là 99 con voi có nghĩa phủ phục chầu núi Tổ.
Hiện thực và hư ảo cứ đan xen, trộn lẫn, du khách thật háo hức muốn bước nhanh để lên cao hơn, ngắm nhìn khung cảnh mà giờ đây đã đong đầy trong tâm trí. Theo 225 bậc đi lên là đến Đền Hạ. Đền xây theo kiểu chữ "nhi". Truyền thuyết kể rằng đây là nơi bà Âu Cơ đẻ ra bọc trăm trứng nở ra 100 người con, thân thương làm sao hai chữ “đồng bào” gợi biết bao điều vấn vương, xao động.
Rời Đền Hạ, qua 168 bậc nữa đến Đền Trung, ở ngang sườn núi Nghĩa Lĩnh. Đền Trung thờ phụng các vua Hùng và dòng dõi, có cả bệ thờ công chúa Tiên Dung, công chúa Ngọc Hoa. Chính nơi đây Lang Liêu đã dâng vua cha những chiếc bánh chưng, bánh dày, biểu tượng cho sự chân chất, hoà hợp của đất trời. Đền Trung được coi là một trung tâm nước Văn Lang thủa trước.
Chắc hẳn trong mỗi người con đất Việt, không ai không biết tới chúa Trịnh Sâm, một người rất đỗi đam mê phong cảnh, tới danh lam thắng cảnh nào, ông cũng để lại bút tích của mình. Đó dường như là một ghi nhận mang tính chuẩn mực mà mỗi nơi ông đã từng qua. Và tại đền Trung này, ông cũng để lại cho con cháu một lời đề từ ngập tràn cảm xúc:
“Vấn lai dĩ sự tu vi sử
Tế nhận như đồ dục mệnh thi”.
(Dịch: Hỏi lại việc xưa nên chép sử
Ngắm xem phong cảnh muốn đề thơ)
Khung cảnh ấy, lòng người vậy, không lâng lâng cảm xúc mới thật là chuyện khó tin. Dường như trong tiềm thức, ta đang thấy các vua Hùng cùng các lạc Hầu, lạc Tướng đang dạo chơi ngắm cảnh, ung dung, tự tại nơi đây.
Đi tiếp 132 bậc, lên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh, ta tới Đền Thượng. Đây là nơi thờ phụng lễ bái, dâng hương các vua Hùng. Đây cũng chính là nơi đặt Hùng Vương Lăng (Lăng Vua Hùng).
“Thần thánh khải viêm bang chí kim, địa bất cải tịch dân bất cải tụ.
Huân lao phụng thánh miếu thị vị, mộc chi hữu bản thuỷ chi hữu nguyên”.
(Dịch: Thần thánh mở cơ đồ, đến nay đất vẫn thế dân vẫn thế.
Công huân đền thờ miếu, đó là cây có gốc nước có nguồn).
Lúc này, truyền thuyết vẫn còn đó, sự hình thành và ra đời của nhà nước Văn Lang đã là sự hoà trộn, cái tự tâm, tự tại của lòng người cùng khung cảnh thanh không, tĩnh lặng nơi khí thiêng sông núi. Đã từ rất xưa, nguyên tắc trị vì của các bậc vua chúa vẫn là “Dĩ dân vi bản” (Lấy dân làm gốc). Đó cũng chính là một nền tảng vững bền để duy trì sự tồn tại của một quốc gia. Nó là điều muôn đời không bao giờ cũ. Cũng giống như cái tâm của mỗi người trong thủơ đầu dựng nước này.
Cửa chính của lăng nổi lên hai câu đối đã có từ ngày nào, nói lên lòng thành kính tri ân của con cháu khắp nước đối với tổ tiên:
"Lăng tẩm tự năm nào, núi Tản sông Đà, non nước vẫn quay về đất Tổ
Văn minh đương buổi mới, con Hồng cháu Lạc, giống nòi còn biết nhớ mộ ông".
Và còn nữa:
“Thông thông uất uất, trung hữu lăng yên tẩm yên, long phục tiên mẫu chi linh tính, hữu ngã hậu nhân võng khuyết.
Cổ cổ kim kim, thử sơn dã thuỷ, dã thánh tổ thần tông chi sáng tạo, y hi tiền vương bất vong.”
(Dịch: Trong cây cỏ tốt xanh vẫn có miếu có lăng, hồn thiêng cha mẹ Rồng Tiên phù hộ đời sau không thiếu sót.
Suốt thời gian dài dặc thấy kìa sông kìa núi, công đức tổ tiên thần thánh, nhớ ơn Vua nước chẳng hề quên.)
Tất cả không chỉ là những lời ngợi ca, những tích cũ. Đó còn là những lời tự hào, lan toả trong cả không gian và thời gian:
“Thử địa thử sơn Nam quốc kỷ
Ngô vương ngô tổ Bắc thần tôn”
(Dịch: Đất này núi này bờ cõi nước Nam
Vua ta, tổ ta, phương Bắc nể vì).
Vòng sau Đền Thượng, du khách bắt đầu những bước chân thênh thang xuống núi, tới Đền Giếng, tương truyền là nơi các công chúa thường đến để soi gương vấn tóc. Những nàng công chúa gắn với nhiều tích cổ đầy tính nhân văn của dân tộc ta.
“Hoàng gia tỉ muội, nữ sử độc khai thiên, giai Triệu Ẩu, Trưng Vương, thần tiên họp truyện
Đế tử lâu dài, Hùng phong cao đối chữ, dư Tản Viên Dạ Trạch hương hoả vĩnh niên”.
(Dịch: Chị em chỗ Hoàng gia mở ra nữ sử đầu tiên cùng Bà Triệu bà Trưng thần thiên một truyện.
Lâu dài nơi đế tử, nhìn núi Hùng cao ngất với Tản Viên Dạ Trạch, hương lửa nghìn thu).
Đâu phải chỉ là những nhi nữ thường tình, đẹp lắm, thơ lắm những nàng công chúa xinh tươi đang chải tóc soi gương, họ còn là những con người tượng trưng cho tự do, khát vọng, cho hoà bình mà hai nàng công chúa Tiên Dung và Ngọc Hoa là những biểu tượng đầy mẫu mực.
Rời Đền Giếng, cũng là lúc du khách rời khỏi quần thể di tích Đền Hùng. Lâng lâng khí trời và lòng người hoà quyện. Liệu có mấy ai để ý đến những bức hoành phi, câu đối này không. Tôi xin làm một người bạo gan đưa ra một cách nhìn, một bước đi cùng những bức hoành phi câu đối ấy để trên đường trở về nguồn cội đất Tổ Hùng Vương, mỗi chúng ta sẽ thấy những điều đẹp hơn, thiêng liêng hơn cùng ngày giỗ Tổ.