CAFE

Uống cà phê, lợi và hại, bao nhiêu thì vừa?

Lương y VÕ HÀ
 Uống từ1 đến 2 ly cà phê mỗi ngày có thểgiúp cơthểsảng khoái, linh hoạt. Tuy nhiên, dùng thường xuyên với liều cao hơn có thểgây nghiện, làm gia tăng những đáp ứng stress, suy giảm hệmiễn dịch và tăng nguy cơmắc bệnh đái tháo đường, tim mạch ở những người có nguy cơcao.
Cà phê là một thức uống rất phổbiến ởnhiều quốc gia. Có lẽ không có 1 chất kích thích nào được sửdụng rộng rãi và hợp pháp trên toàn thếgiới nhưcà phê. Cà phê được bán dưới nhiều dạng, dạng hạt, dạng bột hoặc thức uống ngay tại chỗ, trong siêu thị, nhà hàng hay quán cóc. Bạn có thểmua bất kỳlúc nào và mua bao nhiêu cũng được. Cà phê là 1 chất kích thích. Tuy nhiên, một sốthông tin gần đây lại cho biết những luận điểm trái ngược nhau vềtác động của loại thức uống nầy. Có người nói uống cà phê nhiều làm giảm nguy cơcác loại bệnh tim mạch, tiểu đường, mất trí nhớ. Người khác lại cho rằng cà phê làm tăng áp huyết, đường huyết thậm chí còn gây vô sinh. Đâu là sựthật?

Thêm giọt đắng thêm nguồn tận hưởng!

Thật thú vịkhi cùng ngồi với vài người bạn thân bên ly cà phê bốc khói vào những buổi sáng sớm. Hương thơm, vịđắng và sựấm áp của cà phê nóng kích thích những đầu dây thần kinh từđầu lưỡi đến dạdày nhanh chóng lan toảcảm giác sảng khoái toàn khắp cơthể. Nhấm nháp từng ngụm cà phê, lần giởtừng trang báo mới vào mỗi buổi sáng cũng là thú vui quen thuộc của nhiều người trung niên. Đối với một sốbạn trẻ, đến một quán cà phê quen nhìn từng giọt cà phê rơi, lắng nghe tiếng nhạc, thỉnh thoảng liếc nhìn cô hàng cà phê xinh xinh vào mỗi cuối tuần cũng là một thú tiêu khiển đểthưgiãn sau 1 tuần làm việc căng thẳng.
Có nhiều loại cà phê khác nhau, cà phê Arabica hay Robusta, cà phê Bắc Mỹhay cà phê Việt nam. . . Công thức chếbiến từnhà máy hoặc pha chếởmỗi quán hoặc mỗi người cũng khác nhau, cà phê phin, cà phê vợt, cà phê espresso, cappucino. . .Đến cách uống cũng khác nhau, cà phê nguyên chất hay có thêm đường, sữa; cà phê tan liền hay cà phê lọc. Đối với nhiều người trên thế giới, uống cà phê là 1 cách hưởng thụtrong cuộc sống, mỗi người lại có một cái “gu” cà phê khác nhau, nên thường nói là thưởng thức cà phê mà không chỉlà uống cà phê.

Cà phê, vị thuốc.

Caffeine là hoạt chất chủyếu trong những ly cà phê được uống hàng ngày. Hạt cà phê là nguồn cung cấp chánh chất nầy. Caffeine cũng có trong trà, ca cao, kẹo chocolate, một sốnước uống, nước tăng lực và nhiều loại tân dược. Tuỳtheo loại và cách pha chế, mỗi ly cà phê có từ100 đến 170mg caffeine, 1 ly trà có khoảng 50mg, 1 thỏi chocalate 200g có từ20 đến 60mg caffeine, 1 lon coca 250cc khoảng 35mg caffeine, 1 lon red bull khoảng 80mg. Chẳng lạkhi nhiều tàí xếcho biết những loại “nước uống tăng lực” là bí quyết đểchống buồn ngủkhi phải lái xe trên đường dài! 
 
Hệthần kinh trung ương rất nhạy cảm với cà phê. Liều từ100 đến 200mg gây hưng phấn thần kinh giúp suy nghỉlinh hoạt, kích thích tuần hoàn và hô hấp. Tuy nhiên với liều cao hơn, 4 hay 5 ly cà phê trong 1 buổi có thểgây buồn nôn, căng thẳng, hồi hộp, tim đập dồn dập, mất ngủ. Tuỳtheo người, những triệu chứng này có thểkéo dài từ4 đến 8 giờsau đó. Trong dược khoa, caffeine là 1 loại thuốc có tác dụng kích thích tuần hoàn và hô hấp, lợi tiểu nhẹ, có thểdùng đểtrợtim hoặc giúp dễthở. Caffeine cũng thường được phối hợp dùng trong nhiều loại thuốc trịcảm sốt như Excedrin, Midol, Anacin đểlàm giảm đau, giảm mệt mỏi.

Cà phê có hàm lượng cao chất chống oxy hoá.

Giống nhưnhiều loại hạt thô khác, hạt cà phê cóhàm lượng cao những hợp chất polyphenols là những chất chống oxyhoá. Quá trình rang cà phê làm gia tăng tỷlệnầy. Theo 1nghiên cứu của trường Đại học Scranton, Pennsylvania, tỷlệchấtchống oxy hoá trong hạt cà phê còn cao hơn so với một sốthựcvật khác nhưtáo, cà chua, cranberries. Giáo sưJoe Vinson,người dẫn đầu nhóm nghiên cứu, cũng cho biết cà phê đãrút bớtchất caffeine hay cà phê thường đều có lượng chất chống oxy hoánhưnhau. Theo ông, tính trung bình, người Mỹhiện nay đang hấpthu lượng chất chống oxy hoá từcà phê dùng hàng ngày nhiều hơnso với bất cứloại thực phẩm nào khác![i] Chất chống oxy hoá giúp trung hoà những gốc tựdo đểngăn chậnquá trình hưhại tếbào và DNA trong các loại bệnh tim mạch, ungthưvà quá trình lão hoá.
Tuy nhiên, ông cũng khuyến cáo nghiên cứu củaông không xác định uống cà phê có lợi cho sức khoẻvì cơthểkhông thểhấp thu hết được lượng chất chống oxy hoá trong càphê chưa kểđến tác dụng kích thích của loại thức uống nầy. Bùlại, ông khuyên mọi người nên ăn nhiều rau quảvà các loại hạtthô đểbảo đảm được nhu cầu chất chống oxy hoá cần thiết.

Cà phê có giúp giảm stress?

Do tác dụng kích thích thần kinh, cà phê làm tăng tiết những hormon stress nhưadrenalin, cortisol nên có thểtăng cường khả năng “chống trảhoặc bỏchạy” giúp ta năng động, linh hoạt và thêm công suất cơbắp đểlàm giảm tạm thời sựmệt mỏi. Cà phê có thểgiúp giải toảsựbuồn tẻvà cảbuồn ngủcủa những công việc đơn điệu nhưlái xe, canh gát, trông trẻ, chăm sóc người ốm. Tuy nhiên khi được sửdụng nhiều, những kíchhoạt liên tục sẽgây ra nhiều phản ứng độc hại. Do sựquenthuốc, lượng thức uống mà cơthểcần sẽcàng cao. Với liều lớnhoặc dùng lâu dài sẽlàm trầm trọng thêm tình trạng rối loạn tâmlý có thểdẫn đến suy giảm hệmiễn dịch, tăng đáp ứng viêm và ảnh hưởng xấu đến nhiều hoạt động chức năng của các cơquan[ii]. Nhưvậy, uống 1 ly cà phê lúc sáng sớm đểtạo sựhưng phấn trướckhi bắt đầu 1 ngày làm việc hoặc uốngtrước khi vận động là tốtnhưng dùng nhiều hơn hoặc dùng vào buổi chiều là không nên. Sựmệt mỏi và căng thẳng gây ra do làm việc quảtải, quá giờcầnphải được cần phải được bốtrí nghỉngơi và thưgiãn hợp lý hơnlà cốduy trì bằng những chất kích thích.

Cà phê và bệnh tim mạch, tiểu đường.

Nghiên cứu của trường Đại học Oklahoma đã chobiết uống từ4 đến 5 ly  cà phê mỗi ngày  có thểlàm tăng huyếtáp ởnhững người có nguy cơcao[iii].  Một khảo sát khác trước đó cũng cho biết những người thườngdùng trên 1 ly cà phê mỗi ngày tăng gấp đôi nguy cơbệnh tim vàđột quỵ so với người không dùng cà phê (U.S. Pharmacist14,6:28). Nói chung, cà phê có thểtạm thời gia  tăng những đápứng stress, tăng nhịp tim, tăng áp huyết. Đối với người khoẻmạnh, các chỉsốsẽtrởlại bình thường. Tuy nhiên, đối vớingười có nguy cơcao hoặc đang bịcao huyết áp, việc lập đi lậplại nầy dễdẫn dến bệnh tật.
Đối với bệnh tiểu đường, từng có một nghiên cứu[iv]được phổbiến chính thức trên tờthe Annals of Internal Medicinecho biết uống nhiều cà phê có thểlàm giảm nguy cơbệnh ĐTĐởnhững đối tượng khoẻmạnh, không mắc bệnh ung thư, tiểu đường,tim mạch. Tuy nhiên, ởnhững người đái tháo đường (ĐTĐ) loại2, một nghiên cứu[v]mới nhất của trường Đại học Duke đã xác định  loại thức uống nầycó tác dụng làm tăng  mức đường huyết sau khi ăn khoảng 8% sovới ngày họkhông dùng cà phê. Trên thực tế, hạt cà phê có 1 tỷlệnhất định một sốchất khoáng nhưMg, Ca, K và những hợp chấtchống oxy hoá hữu ích. Tuy nhiên, những lợi íchnhỏvà trên cơsởdài hạn của những vi chất không bù trừnổi với những cái hạilớn hơn và đôi khi tức thì của caffeine trong cà phê. Do đó cóthểnói những hợp chất chống oxy hoá trong hạt cà phê có tácdụng tốt cho việc phòng ngừa ung thư, tim mạch hoặc tiểu đườngnhưng không thểnói uống nhiều cà phê giúp phòng ngừa những cănbệnh nầy. 

Cà phê giúp chữa mất trí nhớ?

Đặc biệt, mới đây một nghiên cứu[vi]của các nhà khoa học trường Đại học Nam Florida đã cho thấy càphê có khảnăng cải thiện đáng kểnhững triệu chứng của bệnhAlkzheimer’s, loại bệnh mất trí nhớhay xảy ra ởngười già.  Nghiên cứu trên những con chuột thí nghiệm được chuyển đổi genđểgây ra bệnh Alkzheimer’s đã cho thấy liều tương đương với 5cốc cà phê mỗi ngày trong thời gian 2 tháng làm giảm đáng kểcáctriệu chứng của căn bệnh nầy. Kháo sát cho biết chuột bệnh khôngchỉđã đáp ứng tốt hơn với những trắc nghiệm vềtrí nhớ, sựsuynghỉmà còn giảm đến 50% những mãng bám beta myloid, loạiprotein đặc trưng thường xuất hiện và phá huỷtếbào thần kinhtrong não người bệnh. 
Trước đó, một nghiên cứu[vii]phối hợp của các nhà khoa học trường Đại học Kuopio, Phần Lan,Viện Karolinski ởStockholm, ThuỵĐiển và Viện Sức KhoẻQuốc GiaPhần Lan cũng cho biết những người trung niên thường dùng cà phêvới lượng “trung bình” từ3 đến 5 ly mỗi ngày có thểlàm giảmnguy cơbịbệnh suy giảm trí nhớởtuổi già.
Điều dễnhận thấy trong cả2 nghiên cứu trên làlượng cà phê đủđểtạo ra tác dụng ngăn chận suy giảm trí nhớvẫn được xem là quá cao nên không thểchấp nhận được đối với cácđối tượng có thần kinh dễbịkích thích, cao huyết áp, mất ngủ.

Cà phê có gây vô sinh?

Có nghiên cứu cho biết phụnữdùng trên 300mg[viii]coffeine mỗi ngày giảm phân nửa khảnăng thụthai so với ngườikhông dùng cà phê.  Đối với các sản phụ, dùng đến 4 hay 5 ly càphê mỗi ngày có thểgia tăng nguy cơsẩy thai. Do đó, cơquankiểm soát thực phẩm Anh quốc khuyên phụnữkhông nên dùng quá200mg coffeine mỗi ngày[ix]. Ngoài ra, dùng nhiều cà phê làm tăng tính acid trong cơthể,tăng khảnăng bịstress, làm giảm sựhấp thu một sốchất khoángnhưsắt, Ca, K, Mg và làm hao hụt nhiều sinh tốnhưcác sinh tốnhóm B, sinh tốC nên không có lợi cho sản phụvà sựphát triểncủa thai nhi. Tuy nhiên, bạn có thểan tâm nếu chỉdùng 1 hoặc2 ly cà phê mỗi ngày.

Cà phê có gây nghiện?

Cà phê là một chất kích thích nên có thểgâynghiện là điều dễhiểu. Ởnhững người chỉdùng 1 ly cà phê mỗingày vào những thời điểm nhất định.  Khi đến “cử” đó mà không cócà phê, không chỉlà nhớnhớmà bạn sẽdễcảm thấy uểoải, ngáydài ngáp vắn.  Tuy nhiên, chỉnhưvậy vẫn không xem là nghiện. Nghiện cà phê là hội chứng bệnh lý ởnhững người có sựlệthuộcvào cà phê đểgiữđược sựbén nhạy bình thường vềtâm lý khiếnphải dùng cà phê hàng ngày với khuynh hướng gia tăng liềulượng. Hội chứng nầy có thểbao gồm hàng loạt những rối loạn[x]nhưcăng thẳng, lo sợ, tim đập nhanh, mệt mõi,mất ngủ, bất lực, rối loạn kinh nguyết, cao huyết áp, loét dạdày. . . Chưa kểđến lượng đường hoặc những hoá chất hương liệukèm theo cà phê, việc dùng thường xuyên với liều cao chất kíchthích nầy sẽgây nhiều tác hại. Trong quyển Staying Healthy withNutrition, Tiến sĩElson Haas khuyên những đối tượng nầy nên tìmcách giảm dần lượng cà phê dùng hàng ngày bằng cách uống thêmnhiều nước cốt rau quảvà năng vận động. Những biện pháp nầyvừa giúp giải độc, tăng tính kiềm trong cơthểlại có thểgiúpngười bệnh dễvượt qua các triệu chứng khó chịu của cơn nghiện.
 
Nói chung, cà phê là một thức uống phổthông, ưadùng. Do đó, không nhất thiết phải kiêng cửhẳn. Tuy nhiênkhông nên uống quá 2 ly cà phê mỗi ngày. Có thểuống lúc sángsớm hoặc uống trước khi tập thểdục. Không nên uống liền trướckhi vào phòng thi hoặc đi phỏng vấn. Không nên uống liền sau khiăn đểkhông ảnh hưởng xấu đến sựtiêu hoá. Không uống sau 2 giờchiều đểtránh làm rối loạn giấc ngủ. Những người dễbịcăngthẳng, phụnữởgiai đoạn tiền mãn kinh, người cao huyết áp, đáitháo đường nên chọn dùng loại cà phê đã rút bỏcaffeine.