TÌM HIỂU VĂN HÓA K'TU

SỰ TÍCH VỀ HAI ĐỨA BÉ VÀ CÂY XOÀI TRÊN CUNG TRĂNG (K'TU)

Đã lâi lắm rồi, ngay người già trong làng cũng không còn ai nhớ nữa. Nhưng còn kể lại rằng, ngày ấy có hai đứa trẻ mồ côi cha mẹ sớm, chúng không có ai thân trừ người bà đã già. Bà chúng không còn sức để lên rẩy trỉa lúa hay xuống suối bắt cá nữa. Một hôm chúng theo dâng làng đi xúc cá. Cá xúc được nhiều đủ cả cá to, cá nhỏ, nhưng dân làng giành hết chỉ chia cho chúng một con cá bé tí tẹo bằng ngón tay út. Hai đứa mang con cá về đưa cho bà. Bà chúng thấy vậy bực lắm. Bà cụ bảo chúng vứt cho gà ăn. Nhưng hai đứa thấy con cá xinh xinh thì không nở cho gà mà bỏ vào một chiếc xa tộc (ché to) nuôi. Mấy hôm sau chúng mở ra xem thì chúng thấy cá lớn chật cả xa tộc. Chúng bèn bắt cá bỏ sang một chiếc xa tộc to hơn. Chẳng bao lâu, cá lại lớn chật cả xa tộc. Hai đứa biết không thể nuôi cá ở nhà được. chúng bèn mang cá thả xuống một khúc sông sâu.
Hai đứa mồ côi cha mẹ sớm nên không có rẫy để trồng ngô, trỉa lúa. Chúng muốn phát rẫy, nhưng lão chủ làng không cho. Chúng đành phải sang bên kia sông lấy đất rải trên một tảng đá phẳng để trỉa lúa. Chẳng ngờ lúa chúng nảy điều tăm tắp. Lúa lên xanh rồi chín. Những bông lúa vàng ươm uốn cong như đuôi chồn làm cho nhiều người thèm muốn nhưng không khỏi có kẻ ghen ghét. Lúa chín, hai đứa định sang sông tuốt lúa thì trời làm trận mưa lớn. Nước sông lên to, hai đứa không sao sang được. Nhìn dòng nước cuồn cuộn chảy, mấy bận chúng mang gùi ra thì lại quay về. Rồi một hôm, lại mang gùi ra sông. Thấy lúa chín rũ rượi mà không tuốt được, chúng chỉ biết khóc. Chúng khóc mãi, khóc hoài. Bỗng chúng nghe tiếng người nói:
- Các anh ơi làm sao các anh khóc?
Nhìng chung quanh không thấy ai cả chỉ có con cá to tướng ngoi lên khỏi mặt nước đang nhìn chúng. Chúng bèn kể cho ca nghe. Nghe xong, cá bảo:
- Để tôi làm cạn nước sông để các anh sang.
Nói rồi cá bơi lên đầu nguồn chắn nước sông lại. Lòng sông chẳng mấy chốc đã cạn khô. Hai đứa trẻ liền qua sông tuốt lúa. Từ đấy, ngày nào hai đứa cũng chặn nước cho hai đứa.
Từ trước lão chủ làng thấy rẫy lúa của hai đứa trẻ tốt hơn của mình thì đã sinh lòng ghen ghét. Song, khi thấy lúa chín, nước sông lên to, hai đứa không sang được, lão đã khấp khởi mừng thầm. Nhưng khi lão thấy hai đứa gùi lúa về thì lão lạ lắm. Lão bèn lén đi theo hai đứa để rình xem. Lão thấy hai đứa trẻ cất tiếng gọi cá rồi con cá nổi lên chắn nước, lão căm con cá vô cùng. Tối hôm đó, lão bèn gọi hết dân làng đến bảo:
- Ngày mai ai muốn ăn cá to, muốn ăn cá lớn thì hãy theo ta.
Sớm hôm sau, trai tráng làng trong bản ngoài mang dòng, giáo mác cùng lão ra sông. Nhưng tới nơi lão gọi mãi cá vẫn không lên. Cuối cùng lão đành phải bắt chước tiếng gọi của hai đứa trẻ:
"Cá ơi, cá ơi!
Chắn nước cho ta
Sang sông tuốt lúa".
Lão vừa dứt lời thì cá nổi lên. Thấy cá, lão hô hoán dân làng xúm vào đâm. Lúc đầu, con cá ra sức vùng vẫy làm nước bắn tung toé, nhưng sau đó cá đuối sức dần rồi cá chết. Dân làng mang cá về xẻ thịt chia nhau. Lão chủ cũng chia cho người bà của hai đứa trẻ một chiếc xương còn dính một ít thịt. Bà cụ ăn hết thịt còn xương đem cắm lên mái nhà.
Hai đứa trẻ tuốt liền mấy hôm nên rẫy lúa của chúng chẳng còn bao nhiêu. Hôm ấy, hai đứa bàn nhau tuốt cho hết. Khi ông mặt trời sắp đi ngủ thì chúng cũng tuốt xong. Chúng gùi hai gùi lúa nặng ra về. Đến bờ sông, chúng cất tiếng gọi cá, nhưng gọi mãi vẫn không thấy cá đâu. Chúng nhìn sang bờ bên kia thấy máu đỏ loan lổ làm một vũng thì biết cá đã bị giết. Chúng đành ngồi khóc. Lúc ấy có con nhện nước bơi qua, nghe tiếng khóc liền quay lại hỏi:
- Làm sao các anh ngồi khóc ở đây?
Hai đứa bèn kể lại sự tình cho nhện nghe. Nghe xong, nhện bảo:
- Các anh cho tôi cái gì, tôi sẽ đưa sang sông.
Hai đứa bảo nhện:
- Nhện ơi, nhà chúng tôi nghèo lắm, không có đồng la (chiêng bằng) đồng lạ (chiêng cổ). Chúng tôi chỉ có lúa. Nhện đưa giúp chúng tôi qua sông, chúng tôi sẽ chia cho nhện một nữa.
Nhện bảo chúng:
- Tôi không lấy lúa đâu. Các anh cứ cho tôi giăng lưới khắp rẫy, tôi sẽ đưa giúp sang sông.
Hai anh em đồng ý, khi ấy nhện dặn:
- Bây giờ các anh leo lên sợi dây tôi giăng mà đi. Nhưng khi đi, các anh chỉ được hát, không được cười.
Hai đứa liền leo lên sợi tơ nhện để nhện đưa qua sông. Vừa đi chúng vừa cất tiếng hát:
Rập rình, rập rình
Có con nhện xinh
Giăng sợi tơ trắng
Để chúng mình sang sông.
Sang gần đến bờ bên kia, hai đứa mừng quá cất tiếng cười. Tiếng cười vừa vang lên sợi tơ vừa đứt. Cũng may, con nhện còn kịp thời bám vào một ngọn cỏ và kéo hai đứa lên bờ. Về tới nhà, hai đứa trẻ hỏi bà:
- Bà ơi hôm nay làng ta có giết gì không?
Bà chúng bảo:
- Có đấy. Dân làng giết được con cá rất to. Nhưng họ chỉ chia cho bà một chiếc xương thôi.
Nói xong, bà cụ chỉ cho chúng chiếc xương trên mài nhàg.
Đêm hôm đó, cả hai đứa lúc đầu mơ thấy một ông già bảo chúng:
"Các cháu ơi, các cháu hãy mang chiếc xương cá lên đồi mà chôn". Hôm sau, khi tỉnh dậy, hai đứa trẻ kể cho nhau nghe giấc mơ đêm hôm trước. Nghe xong, đứa nào cũng thấy lạ. Chúng liền mang chiếc xương lên một quả đồi. Chôn được mấy hôm từ chổ chôn mọc lên một cây xoài. Chẳng bao lâu, cây ra hoa kết quả. Một hôm hai đứa trẻ ra thăm, chúng nhặt được một quả xoài rụng dưới gốc, hai đứa trẻ liền mang quả xoài về khoe với dân làng. Ăn xong, lão chủ làng bèn cùng dân làng đi tìm xoài, nhưng tìm mãi chẳng thấy. Lão liền bắt hai đứa trẻ dẫn đường. Tới nơi, nhìn thấy cây xoài sai trĩu cành, dân làng ai cũng thèm, nhưng thấy cây xoài cao quá thì kẻ nào cũng sợ leo. Lão chủ làng lại bắt hai đứa trẻ leo lên ngọn xoài, còn lão và dân làng ngồi dưới gốc. Hai đứa trẻ leo lên ngọn xoài và rung mạnh. Quả xoài rụng xuống rào rào như mưa. Không ngờ, quả xoài khi xuống đất lại biến thành viên đá. Đá rơi vào đầu chủ làng và đám dân làng, làm cho chúng kẻ vỡ đầu, kẻ sức tai, chết không biết bao nhiêu mà kể.
Khi rụng hết quả, cây xoài tự bay lên cung trăng mang theo cả hai đứa trẻ mồ côi. Hai đứa trẻ và cây xoài vẫn còn trên cung trăng cho mãi tới ngày nay.