Đêm cao nguyên
Khi ta ở chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi đất bỗng hoá tâm hồn...
(Chế Lan Viên)
"Sống trên đá, chết đá đè" - người ta nói thế về cư dân trên cao nguyên Đồng Văn, Mèo Vạc (Hà Giang). Hàng ngày, đường chúng tôi đi trong đá, quanh co bên những vách đá dựng đứng màu xám với những đường nét sắc nhọn. Thảng khi gặp một túp nhà người Hmông như tổ chim bám vào vách đá cheo leo.
Người Hmông xếp đá bao quanh nhà, vài cây cải mèo cũng rào khoanh bằng đá. Người đàn bà Hmông nhẫn nại gùi đất từ vực sâu trèo ngược dốc đổ đất lên triền đá, kè đá, tạo thành những miếng đất bằng phẳng con con tích tụ nước mưa.
Người đàn ông Hmông cặm cụi cày trên lớp đất mỏng lổng chổng đá. Lưỡi cày nhỏ, cực sắc, toé lửa mỗi lần vấp đá rắn. Những luống cày vì thế ngoằn nghèo do người cày tránh đá, cố gạn lấy chút đất để trồng trọt.
Giữa trưa, hơi nóng toả từ đá hầm hập, người có thể đổ máu mũi vì cái nắng khô gay gắt. Con bò nghỉ cuối đường cày, cam chịu gậm những lá cây hiếm hoi trên các bụi gai.
Nhưng đến chiều tắt nắng, đá núi nguội rất mau. Đứng trên bờ cao nguyên nhìn xuống, chẳng có cảnh nào hùng vĩ, đáng kinh ngạc hơn. Dưới sân hun hút hàng cây số sương mù lạnh bắt đầu dâng lên mù mịt...
Chúng tôi xuống xe đi bộ, đá dăm lạo xạo dưới chân, yên tĩnh hoàn toàn. Một cậu bé người Hmông ngồi trên tảng đá đăm đăm nhìn xuống. Tôi hỏi: Em ngồi chơi? - Ừ. - Nghĩ gì vậy? - Chẳng nghĩ gì. Tôi tin cậu chẳng nghĩ gì, chẳng quen với việc con người luôn phải nghĩ cái gì. Khuôn mặt cậu thanh thản nhất, cặp mắt trong sáng nhất mà có lẽ đời tôi sẽ chỉ một lần bắt gặp. Nó thuộc về thiên nhiên, là chi tiết của thiên nhiên hoang vu.
Xe chúng tôi ghé một cái chợ ven con đường đá, tôi hăng hái len vào tìm một em gầu Hmông (cô gái Hmông)... Em chắc nịch, xinh đẹp, so với lối ăn mặc sơ sài của dân đô thị, em giống một nữ hoàng. Không có chõ nào trên bộ áo váy của em không thêu chỉ màu sặc sỡ. Tôi thẳng thắn mời em bát thắng dền (bánh trôi nước). Em đỏ mặt, chăm chú nhìn tôi, rồi hoảng sợ nói gay gắt với anh bạn người Hmông của chúng tôi ý là: Tôi sẽ ăn, nhưng xe này về, nó phải ở lại đây! Mặc dầu đã nhiều người xúm lại, nhưng cuộc rút lui của chúng tôi vẫn lặng lẽ theo lối người thành phố.
Xe tiếp tục chạy trên con đường hiểm trở. Qua khúc quanh, nó chạy chậm, chợt tôi sửng sốt thấy em gái gầu Hmông đã đứng đợi...Chiếc xe của chúng tôi vượt qua em và đổ dốc, tôi ngước lên thấy thân thể em in trên khung trời xanh giữa những dãy núi đá khắc khổ...
