Những bạo chúa nổi tiếng thế giới

PHAÀN III

NHÖÕNG BAÏO CHUÙA ÔÛ VIEÄT NAM (TRÖØ GIA LONG)

I- Leâ Long Ñænh(1005 - 1009):

Trong suoát chieàu daøi lòch söû phong kieán theá gôùi noùi chung, lòch söû Vieät Nam noùi rieâng. Haàu nhö taát caû caùc trieàu ñaïi cöïc thònh trong thôøi gian ñaàu, nhöng nhöõng oâng vua cuoái cuøng thì taøn baïo gieát choùc, nhöõng ngöôøi voâ toäi bò gieát khoâng thöông tieác. Vaø trieàu Tieàn Leâ cuõng vaäy, tuy chæ toàn taïi trong 29 naêm vaø traûi qua ba ñôøi vua: Leâ Ñaïi Haønh (980 - 905), Leâ Trung Toâng (1005) vaø Leâ Long Ñænh (1005 - 1009). Vaäy maø vò vua thöù ba naøy sau khi leân ngoâi ñaõ theå hieän baûn chaát baïo ngöôïc, laáy vieäc gieát choùc laøm troø chôi… Leâ Long Ñænh (Leâ Ngoaï Trieàu ) quaû laø moät baïo chuùa cuûa Vieät Nam.

Leâ Ngoaï Trieàu laø moät teân ñoäc aùc, laø moät baïo chuùa thích ngöûi muøi tanh cuûa maùu töôi. Khoâng nhöõng baïo chuùa thích cheùm gieát ngöôøi daân. Maø ngöôøi ñaàu tieân baïo chuùa ra tay gieát haïi ñoù chính laø ngöôøi anh trai cuøng moät meï cuûa mình laø vua Leâ Trung Toâng khi maø vò vua naøy chæ môùi leân ngoâi ba ngaøy luùc 23 tuoåi (983 - 1005). Tröôùc ñoù khi vua Leâ Ñaïi Haønh maát thì caùc hoaøng töû ñaùnh nhau trong voøng 7 thaùng.

Ngoaøi ra baïo chuùa coøn coù moät sôû thích khaùc ngöôøi ñoù laø thöôøng xuyeân xem caùc cuoäc haønh quyeát cuûa phaïm nhaân, ngoaøi ra baïo chuùa coøn thích laáy maùu töôi ñeå röûa tay mình. Baïo chuùa Leâ Long Ñænh coøn aùc ñoäc hôn khi thöôøng nghó ra nhöõng caùch haønh haï phaïm nhaân moät caùch gheâ rôïn vaø taøn baïo nhö: luoäc soáng, raùn chaû ngöôøi, roài laáy rôm taåm daàu ñoát naïn nhaân, thaáy toäi nhaân la heùt chaïy nhaûy nhö boù ñuoác thì baïo chuùa cöôøi, nhaän chìm phaïm nhaân döôùi nöôùc, thaû phaïm nhaân cho raén ñoäc caén cho cheát. Coøn daõ man hôn nöõa, baïo chuùa cho laáy dao cuøn xeûo thòt naïn nhaân ñau ñôùn kieâu khoùc ruøng rôïn, ñoù laø caùch maø moät teân keùp haùt teân laø Thuû Thaâm baøy ra cho baïo chuùa. Quaû laø moät baïo chuùa ñoäc aùc vaøo baäc nhaát theá giôùi, coù theå noùi coøn saùnh ngang vôùi Taàn Thuyû Hoaøng Trung Quoác xöa.

Ngoaøi sôû thích haønh haï naïn nhaân baèng nhieàu caùch khaùc nhau, baïo chuùa coøn laø moät teân daâm ñaûng, ngaøy ñeâm môû tieäc vui chôi hoang laïc vôùi cung nöõ, phi taàn. Coù leõ do aên chôi quaù traùc taùn neân baïo chuùa maéc moät beänh laï voâ phöông cöùu chöõa ñoù laø sôï saám, sau nöõa baïo chuùa laïi bò beänh loøi ñom neân raát ít ñi laïi, haàu nhö khoâng theå ñi laïi ñöôïc, chæ naèm vaø ngoài. Beänh ngaøy moät naëng vaø ñeán giai ñoaïn cuoái, thì baïo chuùa ñaõ khoâng theå ngoài ñöôïc nöõa, moãi laàn laâm trieàu thì baïo chuùa phaûi naèm treân giöôøng neân thöôøng goïi laø “Leâ Ngoaï Trieàu”. Coøn sau khi leân ngoâi vua thì baïo chuùa laáy hieäu “Ñaïi Thaéng Minh Quang Hoaøng Ñeá”.

Khoâng nhöõng haønh haï daân chuùng, baïo chuùa chaúng muoán tha cho keû naøo caû, keå caû caùc nhaø sö. Ñuùng nhö vaäy. Baïo chuùa moät laàn vaøo vieáng chuøa, ñaõ sai laáy mía vaø goïi moät nhaø sö vaøo, Long Ñænh laáy mía ñaët treân ñaàu nhaø sö maø roùc, khoâng nhöõng chæ roùc mía maø thoâi, baïo chuùa coøn xem ñoù laø moät troø chôi cuûa mình. Khi roùc mía thænh thoaûng baïo chuùa laïi giaû boä laøm lôû tay, neân löôõi dao vaäp xuoáng ñaàu nhaø sö, maùu me leânh laùng. Thaáy nhö vaäy thì baïo chuùa caûm thaáy thích thuù vaø cöôøi ruû röôïi…

II - Lyù Cao Toâng (1176 - 1210):

Teân thaät laø Long Caùn, laø vua thöù 7 cuûa nhaø Lyù (1010 - 1210) trò vì 215 naêm, laø con cuûa Anh Toâng (1138 - 1175). Tröôùc khi Lyù Cao Toâng leân ngoâi thì trieàu Lyù baét ñaàu taøn taï ñoå naùt. Vöông trieàu Lyù suïp ñoå chæ ngaøy moät ngaøy hai. Ñeán ñaây khi Lyù Cao Toâng leân ngoâi thì söï taøn taï vaø ñoå naùt aáy dieãn ra quy moâ vaø toác ñoä caøng nhanh hôn. Maëc duø vaäy vua Lyù Cao Toâng vaãn ham meâ töûu saéc, saên baén, vô veùt cuûa daân, xaây ñeàn ñaøi cung ñieän baét traêm hoï phaûi phuïc dòch khoå sôû, gieát haïi quaàn thaàn voâ toäi. Vaø chính töø ñaây quaân noåi loaïn ñaõ noåi leân vaây haõm kinh ñoâ, nhö loaïn Quaùch Boác. Roài thaùi haäu tö thoâng vôùi Hieån Tích, caùc quan sôï khoâng daùm xeùt xöû vuï kieän cuûa Maïc Hieån Tích. Qua ñoù ta thaáy trieàu ñình nhaø Lyù thoái naùt theá naøo. Ngöôøi trong nöôùc beøn laøm thô cheá nhaïo raèng:

“Ngoâ phuï quoác thò Lan

Leâ ñoâ quan thò Kích

AÙn nhaát tuïng maïc Tích

Ñaûng nhuïc Tích nhi dó”

Coù nghóa laø: oâng phuï quoác hoï Ngoâ vaø oâng ñoâ quan hoï Leâ laø hai ngöôøi ñieân (chæ Ngoâ Lyù Tín vaø Leâ Naêng Tröôøng), xeùt coù moãi vuï kieän Maïc Hieån Tích maø roát cuoäc chæ sôï haõi thoâi. Cuoái cuøng toâi xin möôïn lôøi moâ taû cuûa saùch Ñaïi Vieät Söû löôïc noùi veà nhaân caùch cuûa Lyù Cao Toâng:

“Vua raát ham cuûa caûi lôïi loäc, laáy vieäc baùn quan buoân nguïc laøm chính söï. Hai ngöôøi naøo maø tranh nhau ruoäng ñaát hay saûn vaät, heå coù moät ngöôøi ñem cuûa daâng naïp tröôùc roài thì vua chaúng hoûi tình lyù theá naøo, ñeàu thu maø sung coâng caû, vì theá maø kho ñuïn cuûa nhaø nöôùc cuûa caûi chaát nhö nuùi, coøn baùch tính thì keâu ca oaùn thaùn, giaëc cöôùp noåi leân nhö ong…”

“Naêm ñoù trong nöôùc coù loaïn laïc maø vua thích rong chôi. Ñöôøng xaù ngaên trôû,, khoâng ñi xa ñöôïc, vua beøn sai laøm cung ÖÙng Phong vaø Haûi Thanh ôû ao ÖÙng Minh, haøng ngaøy ñem boïn caän thaàn, cung nöõ ñeán chôi bôøi cuøng vui. Laïi laáy thuyeàn to laøm thuyeàn ngöï, laáy caùc thuyeàn beù chia laøm hai ñoäi, sai boïn cung nö,õ phöôøng tuoàng cheøo thuyeàn, vua daãn boïn taû höõu baét chöôùc nghi veä nhö khi vua ngöï ñi chôi ñaâu vaäy. Laïi laáy saùp ong boïc nhöõng taám luïa vaø caùc thöù haûi vaät thaû xuoáng ao, roài sai ngöôøi loäi xuoáng moø leân, giaû laøm ñoà döôùi long cung ñem daâng. Quaàn thaàn thaáy vua rong chôi voâ ñoä ñeàu sôï haõi khoâng daùm noùi. Nhöng may thay coù teân phöôøng cheøo laø Vuõ Cao "daùm noùi”. Tuy vua khoâng nghe nhöng ñoù laø ñieàu ñaùng quyù.

III- Traàn Thuû Ñoä(1194-1264):

OÂng laøm quan traûi qua hai ñôøi vua nhaø Lyù vaø hai ñôøi vua nhaø Traàn. Sau khi hoï Traàn giuùp nhaø Lyù deïp loaïn, ñoù chính laø loaïn Quaùch Boác ñaõ xaûy ra döôùi thôøi vua Cao Toâng bôûi vì vua nghe theo teân phaûn nghòch Phaïm Du maø baét giam Phaïm Bænh Di neân Quaùch Boác ñem binh giaûi cöùu nhöng ñaõ muoän, Phaïm Du ñaõ gieát Bænh Di vaø sau ñoù cuøng vua Lyù Cao Toâng chaïy troán. Lyù Haïo Saûm chaïy veà Haûi AÁp vaø laáy baø Traàn Thò Dung. Töø ñaây hoï Traàn baét ñaàu khôûi nghieäp. Veà Lyù Cao Toâng xin xem phaàn II, muïc 2 vaø muïc 4 cuõng trong taäp saùch nhoû naøy. Sau khi Lyù Haïo Saûm leân noái ngoâi, thì haàu nhö moïi quyeàn haønh ñeàu rôi vaøo tay hoï Traàn, maø ñaët bieät laø thaùi sö Traàn Thuû Ñoä. Cuoái cuøng thì döôùi söï chæ ñaïo cuûa Traàn Thuû Ñoä, cuõng chính oâng ñaõ laät ñoå vöông trieàu Lyù ñang taøn taï ñeå ñöa hoï Traàn leân ngoâi baùu, baèng moät cuoäc ñaûo chính chính trò khoâng ñoå maùu. OÂng tuy laø ngöôøi coù coâng vôùi nhaø Traàn nhöng laïi coù toäi vôùi nhaø Lyù. Nhöng neáu xeùt thaät khaùch quan thì ta coù theå thaáy raèng vôùi tình caûnh Ñaát nöôùc ta luùc baáy giôø: Caùc vua nhaø Lyù aên chôi sa ñoaï, vua quan thì hoang daâm, trieàu Lyù laâm vaøo caûnh roái ren, loaïn laïc noåi leân khaép nôi trong nöôùc. Qua söï kieän Lyù Cao Toâng cho pheùp Phaïm Du chieâu naïp lính, ñeå deïp loaïn thì ta coù theå thaáy noù loaïn theá naøo roài, nhaát laø söï kieän gieát cheát töôùng Phaïm Bænh Di, moät ngöôøi coù coâng lôùn trong vieäc deïp loaïn, ñoù chính laø nghe theo teân phaûn loaïn. Ñeán noåi sau ñoù ñaõ phaûi chaïy loaïn moät phen… trong khi ñoù thì kinh teá Ñaát nöôùc luïn baïi, trieàu ñình khoâng chuù yù ñeán keânh maùng, thieân tai maát muøa xaûy ra lieân tieáp, daân chuùng laàm thang. Trong khi ñoù, ngoaøi bieân cöông quaân Nguyeân ñang doøm ngoù. Nhaø Lyù ñang taøn taï, seõ khoâng ñöông noåi vôùi voù ngöïa Nguyeân Moâng, ñaõ vaø ñang hoaønh haønh treân moïi neûo cuûa theá giôùi töø Ñoâng sang Taây. OÂng ñaõ laøm gì?

Ñöùng tröôùc söï nhu nhöôïc cuûa vua Lyù Hueä Toâng, Traàn Thuû Ñoä ngaøy caøng laán aùc vaø chaúng  xem Vua Lyù Hueä Toâng chaúng ra gì nöõa. Vaø chuyeän gì ñeán taát yeáu noù seõ xaûy ra. Vaøo thaùng 10 naêm Giaùp Thaân (1224) Traàn Thuû Ñoä ñaõ eùp vua Lyù Hueä Toâng nhöôøng ngoâi cho con gaùi laø coâng chuùa Chieâu Thaùnh töùc laø Lyù Chieâu Hoaøng (trò vì töø naêm 1224 - 1225) laø vò hoaøng ñeá cuoái cuøng cuûa vöông trieàu Lyù. Sau khi nhöôøng ngoâi cho con chaúng bao laâu thì Lyù Hueä Toâng bò baét vaøo tu ôû chuøa Chaân Giaùo ngay trong kinh thaønh Thaêng Long. Ñeå taïo vaây caùnh cho hoï Traàn, cuõng ñeå deã thao tuùng vöông trieàu Lyù, Traàn Thuû Ñoä ñaõ ñöa Traàn Caûnh vaøo haàu Lyù Chieâu Hoaøng vaø cuoái cuøng thì döôùi söï chæ ñaïo cuûa oâng ta thì Traàn Caûnh ñaõ cöôùi nöõ hoaøng Chieâu Thaùnh. Vaø vôû kòch maø Traàn Thuû Ñoä vöøa laø taùc giaû vöøa laø ñaïo dieãn “chuyeån giao ngoâi vò töø hoï Lyù sang hoï Traàn”, vôû kòch ñaõ nhanh choùng haï maøng moät caùch baát ngôø laøm cho ngöôøi ñöông thôøi khoâng theå töôûng töôïng noù laïi nhanh choùng nhö vaäy. Vôû kòch keát thuùc khi maø Lyù Chieâu Hoaøng nhöôøng ngoâi cho Traàn Caûnh (choàng baø). Traàn Caûnh leân ngoâi hieäu laø Traàn Thaùi Toâng, vò vua ñaàu tieân cuûa trieàu Traàn…Taïi sao Traàn Thuû Ñoä khoâng laät ñoå vöông trieàu Lyù ngay töø ñaàu, khi maø thaùi töû Lyù Haïo Saûm chaïy veà Haûi AÁp nöông nhôø nhaø Traàn Lyù? Theo toâi Traàn Thuû Ñoä khoâng muoán laøm cho Ñaát nöôùc roái loaïn. Luùc naøy quaân Moâng Nguyeân ñang raép taâm laøm coû nöôùc Nam, vaäy maø khi Traàn Thuû Ñoä cöôùp ngoâi ngay töø ñoù thì deã daøng gaây ra cuoäc noäi chieán töông taøn trong nöôùc. Neáu nhö vaäy thì söï ñoaøn keát daân toäc seõ khoâng coøn. Nhö vaäy thì noù seõ deã bò maát nöôùc vaøo tay quaân xaâm laêng. Chính vì vaäy maø Traàn Thuû Ñoä phaûi taïo ra vôõ kòch nhöôøng ngoâi cho ñuû thuû tuïc cöôùp ngoâi baèng cuoäc ñaûo chính chính trò khoâng ñoå maùu naøy. Ñaát nöôùc ñöôïc yeân, söï ñoaøn keát daân toäc ñöôïc baûo toàn, khi quaân xaâm laêng vaøo ta ñaùnh tan ngay khoâng ñeå cho chuùng cöôùp nöôùc ta…

Ngay sau khi laøm cuoäc ñaûo chính cung ñình, Traàn Thuû Ñoä ñaõ ra tay gieát haïi Lyù Hueä Toâng (1226) khi Lyù Hueä Toâng môùi 32 tuoåi vaø gieát raát nhieàu toân thaát nhaø Lyù khaùc. Ñaây laø moät toäi lôùn khoù coù theå dung tha ñoái vôùi nhöõng ngöôøi hoï Lyù ñöông thôøi.

Tuy laø moät ngöôøi taøn aùc, gieát haïi ngöôøi voâ toäi, nhaát laø haøng loaït toân thaát nhaø Lyù, nhöng oâng laïi coù coâng lôùn ñoái vôùi vöông trieàu môùi, vöông trieàu cuûa hoï Traàn, ñoù laø vieäc ñöa hoï Traàn leân. Vieäc nhaø Traàn leân thay nhaø Lyù laø moät taát yeáu cuûa lòch söû. Traàn Thuû Ñoä laø moät ngöôøi ñoùng vai troø khaù quan troïng vaø laø vò quaân sö, vò töôùng gioûi cuûa trieàu Traàn.

Ñöùng tröôùc theá maïnh cuûa quaân Nguyeân Moâng, oâng khoâng heà nao nuùng, bình tænh, töï tin vaøo cuoäc chieán. OÂng laø linh hoàn cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân Moâng cuûa quaân nhaø Traàn. Tuy vaäy: “Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö” ñaõ cheâ Traàn Thuû Ñoä laø moät ngöôøi voâ hoïc, gian huøng nhö Taøo Thaùo, coù coâng vôùi trieàu Traàn nhöng coù toäi vôùi trieàu Lyù, nhö ñaõ eùp Lyù Hueä Toâng phaûi cheát vaø ñaõ ra tay gieát haïi caùc toân thaát nhaø Lyù baèng caùch baøy möu choân soáng hoï, khi ñang teá leã taïi ñeàn thôø hoï Lyù. Tuy vaäy oâng cuõng coù coâng raát lôùn.

IV - Baïo chuùa Leâ Uy Muïc (1505 - 1509):

Teân huyù laø Tuaán (Leâ Tuaán), sinh ngaøy 5/5/1488 laø con cuûa vua Leâ Hieán Toâng (1498 - 1504) meï laø Chieâu Nhaân  Hoaøng thaùi haäu Nguyeãn Thò Caän. Laø anh cuûa Leâ Tuùc Toâng (6/6/1504 - 7/12/1504). Do Leâ Tuùc Toâng laâm beänh naëng vaø maát luùc 17 tuoåi, khoâng coù con noái ngoâi, Leâ Uy Muïc môùi ñöôïc leân laøm vua. Ñaây laø vò vua thöù 7 cuûa trieàu Leâ Sô (1428 - 1527). Tröôùc khi maát nhaø vua (Leâ Tuùc Toâng) troái laïi nhö sau: “ Con thöù hai cuûa Hieán Toâng tieân hoaøng ñeá laø Tuaán, ngöôøi hieàn minh nhaân hieáu, coù theå noái ngoâi chính thoáng. Neáu thaân vöông naøo tieám ngoâi trôøi thì ngöôøi trong nöôùc gieát ñi”. Nhöng hôûi oâi, Leâ Uy Muïc leân ngoâi laïi laø moät oâng vua taøn aùc, ñöôïc xem laø baïo chuùa chaû sai. Quaû laø vua Leâ Hieån Toâng khi xeùt veà vua (hoaøng töû) Leâ Tuaán chaúng sai. Vua noùi “Traãm xem trong caùc hoaøng töû, thì con tröôûng laø Tuaán, thích maëc aùo ñaøn baø, laïi caû gan daùm ñaàu ñoäc caû meï”. Keå töø khi leân ngoâi, Leâ Uy Muïc trôû neân ham röôïu cheø, gaùi ñeïp thích gieát ngöôøi. Ñeán noåi phoù söù nhaø Minh, Höùa Thieän Tích khi sang saùch phong, troâng töôùng maïo cuûa Leâ Uy Muïc lieàn ñeà hai caâu:

                                        “An Nam töù baùch vaän vöu tröôøng

                                        Thieân yù nhö haø giaùng quyû vöông”

   ( Vaän nöôùc Nam coøn boán traêm naêm

                                       YÙ trôøi sao sinh ra vua quyû)

Caùc saùch khaùc vieát laø “naêm 1507, söù giaû nhaø Minh sang nöôùc ta ñaõ phaûi kinh ngaïc maø thoát leân raèng: “chaúng hay con taïo trôù trieâu laøm gì ñeå sinh ra vua quyû söù theá naøy!” quaû laø khoâng ngoa khi daân ta thôøi ñoù goïi Leâ Uy Muïc laø vua quyû”. Duø vieát theá naøo ñi nöõa, qua ñoù ta cuõng thaáy söù giaû nhaø Minh ñaõ nhaän xeùt vaø loät taû chaân töôùng cuûa Leâ Uy Muïc chaúng sai tyù naøo.

Laø moät baïo chuùa voâ cuøng taøn baïo, oâng ñaõ ra tay gieát cheát baø noäi cuûa mình (meï cuûa vua Leâ Hieán Toâng), ñoù laø vaøo moät ngaøy thaùng 3 naêm AÁt Söûu (1505), chæ vì baø Hoaøng thaùi haäu khoâng muoán laäp Leâ Uy Muïc leân laøm vua. Sau khi Leâ Uy Muïc ñöôïc choïn keá vò, baø khoâng baèng loøng vaø noùi moät caâu raát laø chí lyù, maø môùi ñaàu khi ta vöøa nghe qua thì caûm thaáy noù mô mô hoà hoà thoâi, nhöng xeùt laïi ta thaáy raát laø ñuùng. Baø cho raèng: meï cuûa Leâ Uy Muïc laø ngöôøi thaáp heøn (meï baïo chuùa laø baø thaùi haäu ngöôøi hoï Nguyeãn, laøng Phuø Chaån - huyeän Ñoâng Ngaøn - Baéc Ninh. Baø xuaát thaân töø moät gia ñình ngheøo ñoùi, moà coâi töø beù, phaûi baùn mình cho moät gia ñình ôû phuû Phuïng Tieân - Haø Noäi ngaøy nay. Sau vì gia ñình naøy phaïm toäi, baø ñöôïc hoaøng thaùi haäu cho vaøo haäu cung laøm noâ tyø. Khi ñoù Hieáu Toâng coøn laøm thaùi töû troâng thaáy neân môùi laáy laøm thieáp) thì sinh vaø nuoâi daïy con laøm sao töû teá ñöôïc. Leâ Uy Muïc nghe ñöôïc neân sai ngöôøi gieát ñi. Tieáp theo haønh ñoäng gieát baø noäi, Leâ Uy Muïc ñaõ ra tay gieát haïi caùc coâng thaàn ñaõ khoâng uûng hoä mình nhö: Ñaøm Vaên Leã, Nguyeãn Quang Baäc, Nhöû Vi…

Maëc khaùc baïo chuùa coøn maéc chöùng beänh ña nghi, ghen gheùt baày toâi, heå tröôùc kia ai khoâng chòu ñöa mình leân ngoâi ñeàu bò baét vaø bò gieát. Khoâng tin anh em chuù baùc maø laïi tin duøng keû khaùc, nhö vieäc sai Nguyeãn Ñình Khoa maät doø xeùt anh em chuù baùc. Giaûn Tu Coâng Oaùnh (chaùu Leâ Thaùnh Toâng, laø con cuûa Kieán Taân Vöông) - sau naøy laø vua Leâ Töông Döïc cuõng bò baét. Ñöùng tröôùc söï nghi kò cuûa nhaø vua, anh em chuù baùc chaúng tha, ai ai cuõng lo seõ nguy hieåm tính maïng cuûa mình, chæ raép taâm noåi loaïn. Quaû laø thôøi buoåi roái ren thaät.

Baïo chuùa laïi öa vuõ löïc. Moãi ngaøy vua laïi sai hai teân giaùm quaân ñaáu vôùi nhau. Nhöõng haønh ñoäng ñoù dieãn ra töø cöûa Thanh Döông ñeán ngoaøi cöûa Thaùi Mieáu ñaõ laøm cho baïo chuùa thích thuù, ban thöôûng tieàn luïa cho hoï. Vua laïi cho baét voi ñeán vua tuyeån choïn, voi naøy mua ôû caùc traán ñem veà kinh ñoâ, nhaèm ñaët hai ty laø ngöï töôïng vaø taû töôïng.

Ñeâm naøy qua ñeâm khaùc, cöù dieãn ra ñieàu ñaën nhö vaäy, vua Leâ Uy Muïc vaøo  cung cuøng vôùi caùc cung nhaân uoáng röôïu voâ ñoä. Leâ Uy Muïc ra chieáu leänh heå ai say thì seõ gieát ngay khoâng tha, caùc toân thaát vaø coâng thaàn chaúng coøn moät ai, vì bò baïo chuùa gieát haïi hoaëc bò ñuoåi veà ñaát Thanh Hoaù caû. Kinh thaønh thaêng Long ngaøy naøo cuõng vaêng vaúng tieáng khoùc ai oaùn, vì ngaøy naøo cuõng coù keû bò saùt haïi. Nhaø vua khoâng tin keû trung thaàn maø duøng keû hoaïn quan vaø boïn ngoaïi thích. Chính vì vaäy maø boïn ngoaïi thích vaø boïn hoaïn quan ngaøy caøng chuyeân quyeàn caäy theá, dìm haõm thaàn lieâu, nhieàu khi töï taïi gieát sinh nhaân. Baïo chuùa coøn aùc ñoäc hôn, khi maø caùc gia noâ trong caùc theá gia coâng thaàn heå laø ngöôøi Chieâm thì ra leänh phaûi gieát taát caû. Quaû laø moät haønh ñoäng phaân bieät vaø chia reõ daân toäc. Nhöõng haønh ñoäng ñoù laøm cho daân chuùng traêm hoï baát bình. Theá roài Leâ Uy Muïc cuõng nhö bao baïo chuùa khaùc cuõng chaúng coù keát cuïc gì laø toát ñeïp caû maø ñaõ bò gieát thaûm, sau khi bò eùp uoáng thuoác ñoäc töï töû, thaùng 12 naêm Kyû Tî (1509). Giaõn Tu Coâng cho ngöôøi laáy suùng lôùn, ñaët xaùc Uy Muïc vaøo mieäng suùng, suùng noå laøm tan haøi coát. Ñaây laø moät haønh ñoäng traû thuø daõ man, khoâng coù tính ngöôøi, cuoái cuøng sau naøy khi leân ngoâi, laø Leâ Töông Döïc cuõng bò quyeàn thaàn laø Trònh Duy saûn  gieát cheát vì quaù baïo taøng. Xöù giaû nhaø Minh cuõng nhaän xeùt veà vua Leâ Töông Döïc “vua maët ñeïp maø thaân cong, töôùng hieáu daâm nhö töôùng heo, loaïn vong taát chaúng coøn xa nöõa”. Quaû chaúng sai tyù naøo, vì chaúng bao laâu sau thì bò gieát naêm Bính Tyù (1516).

Leâ Uy Muïc ôû treân ngoâi baùu chæ 5 naêm, thoï 22 tuoåi, söû thaàn nhaø Leâ baøn raèng: “Maãn Leä Coâng tín nhieäm ngoaïi thích, baïo ngöôïc voâ ñaïo, gieát haïi toân thaát, taøn haïi nhaân daân, töï chuoác hoaï dieät vong chaúng cuõng ñuùng sao?” cuoäc ñôøi cuûa baïo chuùa thaät ngaén nguûi laøm sao chæ 22 tuoåi, nhöng nhöõng “chieán coâng” chaúng keùm ai, chieán coâng gieát haïi ngöôøi voâ toäi, laøm chuyeän taøy trôøi voâ ñaïo vaäy. Neáu baïo chuùa soáng laâu hôn nöõa chaéc coù leõ ñaát nöôùc ta seõ loaïn maát vaø coù leõ chaúng coù coâng thaàn naøo nöõa.

V - Hoà Quyù Ly (1400):

Nhöõng baøi tröôùc toâi vieát haàu heát caùc trieàu ñaïi phong kieán vaøo giai ñoaïn cuoái ñeàu muïc ruoãng vaø nhaø Traàn cuõng khoâng phaûi laø ngoaïi leä. Vaøo cuoái theá kyû XIV ñaàu XV, Ñaát nöôùc ta roái ren voâ cuøng, ñang coù nguy cô bò nhaø Minh Trung Hoa sang ñoâ hoä (nhaø Minh ñaõ laät ñoå nhaø Nguyeân vaø leân ngoâi thoáng trò Trung Hoa töø naêm 1368 -1644). Trong khi ñoù trieàu Traàn trôû neân thoái naùt vaø lung lay taän goác. Trong trieàu Traàn quyù toäc baét ñaàu baát hoaø, vaø trong ñoù noåi leân nhaân vaät Hoà Quyù Ly (Lyù Nguyeân). Sau khi taïo moái nhaân duyeân giöõa hai coâ ruoät cuûa mình vôùi vua Traàn Minh Toâng (1314 - 1329), Hoà Quyù Ly baét ñaàu laán aùc quyeàn löïc trieàu ñình nhaø Traàn vaø taïo vaây caùnh trong  trieàu, cuõng nhö nhôø söï che chôû cuûa vua Traàn Ngheä Toâng, vì moät phaàn vì Hoà Quyù Ly laø phoø maõ laáy con gaùi vua Traàn Ngheä Toâng (1370 - 1372) laø Huy Ninh coâng chuùa. Keå töø ñoù Hoà Quyù Ly baát caàn, chaúng kieân neå cuõng nhö chaúng coøn coi ai ra gì nöõa, oâng ñaõ tìm moïi caùch ñeå thuû tieâu keû ñoái ñaàu, laät ñoå vua Traàn Pheá Ñeá (1377 - 1388). Hoà Quyù Ly khoâng döøng laïi ñoù, maø coøn cao tay hôn khi möôïn tay vua Traàn Ngheä Toâng, luùc naøy ñaõ leân laøm thaùi thöôïng hoaøng (1372 - 1394) gieát vua Pheá Ñeá. Ñaây laø moät cuoäc pheá laäp raát laø thöông taâm. Döôùi ñaây toâi xin cheùp nguyeân vaên cuûa saùch Vieät Söû vaø giai thoaïi, taäp 4 cuûa Nguyeãn Khaéc Thuaàn, ñaây laø ñoaïn taùc giaû trích töø saùch ÑaïiVieät söû kyù toaøn thö (baûn kyû, quyeån 8 tôø 11a-b).

“Thaùng 12, ngaøy moàng 6 naêm Maäu Thìn (1388), töùc laø boán thaùng sau khi nghe lôøi taâu cuûa Hoà Quyù Ly, thöôïng hoaøng (Traàn Ngheä Toâng) vôø ngöï veà An Sinh sai Ñieän haäu hoä veä, roài sai chæ huy haäu noäi nhaân goïi vua tôùi baøn vieäc nöôùc. Vua chöa kòp aên, voäi ñi ngay, chæ coù hai ngöôøi theo haàu maø thoâi. Ñeán nôi, thöôïng hoaøng baûo vua: Ñaïi vöông laïi ñaây!

Noùi roài laäp töùc cho ngöôøi baét vua ra giam ôû chuøaTö Phuùc,tuyeân ñoïc noäi chieáu raèng: “tröôùc ñaây, Dueä Toâng ñi tuaàn phöông Nam khoâng trôû veà, laáy con ñích (töùc con tröôûng cuûa Dueä Toâng) ñeå noái ngoâi, ñoù laø ñaïo xöa. Nhöng töø khi quan gia leân noái ngoâi ñeán nay loøng daï treû con, giöõ ñöùc khoâng thöôøng, gaàn guûi boïn tieåu nhaân, nghe lôøi Leâ AÙ Phuï, Leâ Döõ Nghò deøm pha vu haïi coâng thaàn, laøm lung lay xaõ taéc, nay phaûi giaùng laøm Linh Ñöùc ñaïi vöông. Xong, quoác gia khoâng theå khoâng coù chuû, ngoâi baùu khoâng theå boû troáng laâu neân truyeàn ñoùn Chieâu Ñònh ( töùc Traàn Ngung, con uùt Traàn Ngheä Toâng - Töùc vua Traàn Thuaän Toâng - 1383-1398) vaøo noái ngoâi ñaïi thoáng. Boá caùo trong ngoaøi moïi ngöôøi ñeàu bieát”. Nhöng sau khi baét giam nhaø vua ñöôïc ít laâu, sau thöôïng hoaøng cho dìu vua xuoáng phuû Thaùi Döông (coù theå nhaø vua ñaõ tieàu tuî vaø khoâng ñi noåi) thaét coå cho cheát.

Söï kieän nhaø vua bò gieát coù lieân quan ñeán moät söï bieán vaøo thôøi gian tröôùc ñoù, do Trang Ñònh Vöông Traàn Ngaïc luùc ñoù laø thaùi uyù (laø haøm voõ quan, nhöng trong thôøi naøy (töùc thôøi Traàn) vaø sau naøy laø nhaø Hoà thaùi uyù chæ duøng ñeå gia haøm cho caùc toân thaát khi hoï ñöôïc kieâm laøm teå töôùng. Tröôùc ñoù ta coù thaùi uyù Lyù Thöôøng Kieät nhaø Lyù cuõng laøm teå töôùng) nghe theo quan tri thaåm hình vieän Leâ AÙ Phuï (laø chöùc quan cao caáp trong thaåm hình vieän cuûa nhaø nöôùc. Cô quan naøy chuyeân lo vieäc xeùt xöû, aùn kieän, nguïc tuïng…) bí maät taâu vua gieát Hoà Quyù Ly. Nhöng chaúng may möu cô bò baïi loä vaø boïn Leâ AÙ Phuï, Nguyeãn Khoaùi, Nguyeãn Vaân Nhi, Nguyeãn Kha, Nguyeãn Baùt Saùch, Leâ Laëc, Löu Thöôøng ñeàu laàn löôït bò Hoà Quyù Ly gieát cheát. Coøn Leâ Döõ moät vò quan thaân caän bò baét ñi ñaøy nhöng ñoù cuõng chæ laø hình thöùc vì chaúng maáy choác cuõng bò gieát. Sau khi ñöa con reå cuûa mình laø Traàn Thuaän Toâng leân ngoâi, thì Hoà Quyù Ly ngay laäp töùc tìm caùch gieát ngay Trang Ñònh Vöông traàn Ngaïc.

Sau khi gieát cheát con reå mình laø vua Traàn Thuaän Toâng, khi ñoù nhaø vua môùi 22 tuoåi. Tröôùc ñoù ra tay gieát cheát Nhaân Lieät (giaùn tieáp thoâi). ÔÛ Hoaù Chaâu caùc töôùng giöõ ñaát laø Phan Maõnh, Chu Bænh Khueâ vaø moät soá töôùng khaùc ñeàu buoàn chaùn vaø ñaøm tieáu ñuû chuyeân, chaúng may vieäc ñeán tai Hoà Quyù Ly, chaúng bao laâu hoï bò gieát caû. Trong tình caûnh ñoù trieàu ñình ñaâm chaùn naûn, toân thaát nhaø Traàn noåi leân, trong ñoù coù thaùi baûo Traàn Haõng (moät trong tam thaùi - thaùi sö, thaùi phoù, thaùi baûo). Tuy nhieân ñaây chæ laø vinh haøm ban rieâng cho ñaïi thaàn, chöù khoâng phaûi laø thöïc haøm), thöôïng töôùng quaân Traàn Khaùt Chaân…nhöng möu ñoà bò baïi loä. Vaø hoï ñaõ bò gieát cheát moät caùch theâ thaûm, ñoù laø vuï aùn chu di lôùn nhaát theá kyû XIV vaøo naêm cuoái cuøng cuûa theá kyû vaø laø naêm cuoái cuøng cuûa trieàu Traàn, naêm Kyû Maõo (1939). Trong lôøi sai Nguyeãn Caån gieát Traàn Thuaän Toâng, Hoà Quyù Ly ñaõ laøm baøi thô ñöa cho nhaø vua nhö sau:

            “Tieàn höõu dung aùm quaân,

            Hoân Ñöùc caäp Linh Ñöùc,

            Haø baát taûo an baøi

            Ñoà söû lao nhaân löïc.”

Dòch nghóa: “Tröôùc coù vua taàm thöôøng ngu toái,

Nhö Hoân Ñöùc (Döông Nhaät Leã ñaõ tieám ngoâi nhaø Traàn) vaø Linh Ñöùc (Traàn Pheá  Ñeá).

            Sao khoâng sôùm saép ñaët ñi,

            Ñeå cho ngöôøi nhoïc söùc”.

Trong vuï aùn lôùn nhaát theá kyû naøy, nhöõng toân thaát nhaø Traàn: Traàn Haõng, Truï Quoác Coâng Nhaät Ñoân (teân hieäu), töôùng quaân Traàn Khaùt Chaân, Phaïm Khaû Vónh, haønh khieån Haø Ñöùc Laân (chöùc haønh khieån cuõng gaàn nhö chöùc teå töôùng, laø chöùc quan ñaàu trieàu). Theá nhöng do cho thôøi Traàn cuõng coù khi goïi caùc quan  ñöùng ñaàu caùc loä quan troïng laø haønh khieån. Neân ñeå phaân bieät, ngöôøi ta goïi quan laøm vieäc ôû trieàu laø quan ñaïi haønh khieån. Coù leõ Haø Ñöùc Laân laø quan ñaïi haønh khieån…), Löông Nguyeân Böu, Phaïm Coâng Thieän, Phaïm Ngöu Taát vaø caùc lieâu thuoäc, thaân thích hôn 370 ngöôøi ñeàu bò gieát. Taøi saûn bò tòch thu, con gaùi bò baét laøm noâ tyø, con trai bò choân soáng hoaëc dìm nöôùc cheát vaø luøng baét dö ñaûng maáy naêm sau nöõa.

Hoà Quyù Ly quaû laø moät teân baïo ngöôïc, taøn aùc gieát vua ñoaït chuùa, daân ta ca thaùn. Laïi cöôùp ngoâi nhaø Traàn naêm 1400. Tuy nhieân ta khoâng theå khoâng noùi veà söï ñoùng goùp cuûa oâng  cho ñaát nöôùc. Hoà Quyù Ly ñaõ thöïc hieän moät soá caûi caùch lôùn nhö: chaán chænh laïi cheá doä thi cöû, cho môû nhieàu tröôøng hoïc, ñeà cao chöõ Noâm… Xong nhöõng caûi caùch ñoù chöa theå phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån khaùch quan cuûa xaõ hoäi Vieät Nam thôøi baáy giôø.

Thöïc hieän chính saùch haïn ñieàn ñaõ moät phaàn naøo ñoù töôùc giaûm theá löïc, quyeàn chieám höõu ruoäng ñaát cuûa quyù toäc Traàn. Xong cuõng haïn cheá chia ruoäng ñaát cho noâng daân. Qua vieäc thöïc hieän chính saùch naøy, Hoà Quyù ly ñaõ laøm coâng vieäc khoâi phuïc laïi cheá ñoä sôû höõu cuûa nhaø nöôùc veà ruoäng ñaát. Ngoaøi ra nhaø Hoà coøn quan taâm ñeán giao thoâng thuyû lôïi, ñaøo soâng, ñaép ñöôøng thieân lyù, ñaët phoá xaù, ñaët coâng vaên.

 Nhöõng caûi caùch cuûa Hoà Quyù Ly laø moät böôùc tieán raát lôùn, oâng ñaõ giaùm ñeà ra nhöõng caûi caùch ñi tröôùc thôøi ñaïi. Hieän nay giaù trò thöïc tieãn cuûa nhöõng caûi caùch ñoù vaãn coøn coù söùc haáp daãn vaø ñaõ coù nhieàu nhaø kinh teá, thöông nhaân nöôùc ngoaøi ca ngôïi Hoà Quy Ly laø moät nhaø caûi caùch kinh teá lôùn. Xong do Hoà Quyù Ly laø moät keû phaûn nghòch gieát vua, haõm haïi quaàn thaàn, cöôùp ngoâi nhaø Traàn…Ñoù laø nhöõng toäi quaù lôùn nhaân daân oaùn haän, neân khi quaân Minh sang xaâm löôïc thì nhaân daân ñaõ khoâng theo vaø cha con Hoà Quyù Ly ñaõ bò baét giaûi veà Trung Quoác.

VI - Caùc baïo chuùa khaùc:

* Nhaéc ñeán La Maõ ta khoâng theå khoâng nhaéc ñeán Neron giôùi vaên ngheä só vaø raát nhieàu ngöôøi goïi oâng laø “nhaø thô baïo chuùa”. Cai trò ñeá quoác La Maõ trong 13 naêm töø naêm 54 ñeán khoaûng naêm 66 SCN oâng laø con rieâng cuûa hoaøng haäu Agrippina vôï cuûa Claudiutx. Do söï eùp buoäc cuûa baø neân Claudiutx phaûi thöøa nhaän Neron laø con chính thöùc vaø ñöôïc quyeàn keá ngoâi vua. Cuoái cuøng Agrippina ñaõ gieát cheát Claudiutx vaø ñöa Neron leân ngoâi. Thöøa keá söï taøn aùc cuûa meï, khi vöøa naém quyeàn haønh, baïo chuùa ñaõ ra tay gieát meï. Coøn gheâ rôïn hôn nöõa laø nuoâi thuù giöõ ñeå trò toäi phaïm nhaân baèng caùch cho xeù xaùc, thaúng tay tröøng trò toäi caùc naïn nhaân baèng baïo löïc, gieát haïi baát kyø ai nghi laø coù haønh vi choáng ñoái.

Neron coøn laø moät baïo chuùa baát trung, baát nghóa. Ra tay gieát thaày daïy vaø cuõng laø baïn cuûa baïo chuùa teân laø Xeneca, gieát em nuoâi cuûa baïo chuùa laø Britannieutx con ñeû cuûa Cludiutx, gieát anh trai, vaø ngay caû vôï mình laø OÁctavia. Ñoát kinh thaønh ñeå coù caûm höùng vui haùt, nhìn löûa boác cao nguùt trôøi nhìn daân boàng beá nhau chaïy naïn. Ñoù laø söï kieän ñoát chaùy Roâma naêm 46 sau coâng nguyeân ñeå taøn saùt ñaãm maùu caùc tín ñoà Kitoâ giaùo. Ñoát kinh thaønh roài ngoài oâm ñaøn vui thuù nhìn löûa chaùy…Neron, baïo chuùa cuûa taát caû caùc baïo chuùa trong lòch söû Roâma. Naêm 63, Videchcanba khôûi nghóa choáng baïo chuùa. Nhöng coù saùch khaùc ghi laø vieän nguyeân laõo laø cô quan quyeàn löïc cao nhaát, phaûi tuyeân boá Neron laø keû thuø cuûa nhaân daân, cuûa Ñaát nöôùc.

Khi ñoát chaùy kinh thaønh Roma baïo chuùa ngoài nhìn löûa chaùy, nhìn Roma chaùy nguøn nguït bieån löûa vaø tieáng than khoùc daäy trôøi cuûa traêm hoï, Neron vaãn caàm cheùn ngöï töûu, mieäng ngaâm thô:

                                  OÂi Roma chaùy, oâi töïa boâng hoàng ñang nôû!

                                  Roma chaùy, oâi sao gioáng chieác vöông mieän khoång loà!

                                  Roma, ta thaáy heät nhö caùnh chim öng dang roäng tung bay!

* Abual Abbas (749) coù töôùc hieäu laø “ngöôøi khaùt maùu”, vöøa leân ngoâi ñaõ ra leänh tieâu dieät caùc hoaøng toäc Omeyyade. Tieáp theo haønh ñoäng baïo taøn ñoù, laø baïo chuùa khoâng tha cho hoï nöõa maø ngöôïc laïi xeáp thaây caùc thuû laõnh vaø cho phuû thaûm leân treân cho moïi ngöôøi ngoài treân ñeå döï tieäc. Khoâng nhöõng gieát cheát nhöõng ngöôøi trong doøng hoï naøy coøn soáng, maø ngay caû nhöõng oâng vua baø chuùa cuûa doøng hoï Omeyyade ñaõ cheát, baïo chuùa cuõng chaúng tha, maø baïo chuùa laïi ra leänh quaät moà maõ leân, roùc caùc boä xöông treo ôû coång thaønh moät tuaàn roài ñoát ra tro roài raûi khaép boán phöông.

* Qua khoûi vuøng ñaát AÛ raäp ñeå ñeán vôùi baïo chuùa teân laø Muhammad Bintughlak vaø cuõng laø moät oâng vua Hoài giaùo vaøo ñaàu theá kyû thöù VIII ñaõ traøn quaân vaøo vuøng Taây Baéc AÁn  Ñoä, chieám vuøng Sinñô vaø thieát laäp chính quyeàn ôû ñaây, tuy chính quyeàn chæ toàn taïi trong moät thôøi gian ngaén. Nhöng soá ngöôøi bò baïo chuùa ra leänh saùt haïi thì coù theå noùi khoâng ít tyù naøo caû. Haøng ngaøy baïo chuùa ra leänh gieát ngöôøi khoâng bieát bao nhieâu cho vöøa, ñeán noåi theo nhöõng nhaø söû hoïc ñöông thôøi moâ taû laïi saân hoaøng  cung bieán thaønh "goø ñoáng thaây ngöôøi”. Laàn dôøi ñoâ veà Delautabad, baïo chuùa Muhammad Bin Tu-ghlak ñaõ buoäc daân chuùng phaûi theo. Khoâng hieåu sao coøn moät ngöôøi muø ôû laïi trong thaønh, baïo chuùa hay tin, lieàn ñuøng ñuøng noåi giaän ra leänh daãn ngöôøi aáy tôùi tröôùc maët baïo chuùa. Khi lính daãn ngöôøi muø ñeán “ra maét” baïo chuùa thì hôûi oâi, ngöôøi muø baát haïnh kia chæ coøn laïi moät chaân, da thòt naùt, aùo quaàn raùch, ngöôøi ñaày maùu.

* Vaøo thôøi kyø AÁn Ñoä coå ñaïi, noåi leân moät vò baïo chuùa teân laø Acoâ Kavardhana (223 TCN), oâng ta cho xaây moät soá khaùm ñöôøng vaø khaùm ñöôøng naøy laø moät ñòa nguïc traàn gian. Baïo chuùa ra leänh phaûi duøng taát caû moïi cöïc hình taøn baïo nhaát, vaø ruøng rôïn nhaát ñoái vôùi caùc phaïm nhaân, ai ñaõ khoâng may maø loït vaøo khaùm ñöôøng naøy thì chaúng ai coøn coù theå soáng xoùt sau nhöõng laàn chòu cöïc hình aáy. Trong khaùm ñöôøng baïo chuùa ra leänh ñuïc moät leänh cuûa oâng raát daõ man “keû naøo ñaõ voâ traïi giam thì khoâng ñöôïc ra maø coøn soáng”. Tuy nhieân cuõng ñaõ coù moät soá ngöôøi ñaõ troán thoaùt, nhaèm thaùch thöùc baïo chuùa nhöng khoâng nhieàu.

* OÂttoâman moät ñeá quoác taøn baïo cuûa Thoå Nhæ Kyø vaø cuûa caû theá giôùi. Toâi xin noùi sô qua veà ñeá quoác naøy. Ñeá quoác naøy ñöôïc goïi vôùi teân ñaày ñuû laø vöông quoác Hoài giaùo Tuoác OÂttoâman, do OÂttoâman ñöùng ñaàu. Sau khi OÂttoâman cheát, con trai cuûa oâng leân ngoâi teân laø Ooùckhan. Ooùckhan laø moät oâng vua ña taøi, moät nhaø chæ huy quaân söï taøi gioûi. Quaân ñoäi cuûa oâng raát thieän chieán vaø coù kyû luaät cao. Cuõng chính vì leõ ñoù ñaõ laøm cho quaân ñoäi maïnh leân vaø ñöa ñeán söï baønh tröôùng maïnh meõ cuûa ñeá quoác. Chæ trong moät thôøi gian ngaén, Xutan Ooùckhan ñaõ laøm chuû ñöôïc vuøng Tieåu AÙ vaø vuøng Bancaêng. Tieáp ñeán naêm 1369, quaân ñoäi OÂttoâman vöôït eo Dacñanen sang xaâm chieám Tôreâxia cuûa nöôùc Bidantin. Töø thuû ñoâ Badda Ooùckhan cho dôøi ñoâ sang Añrianoáp. Sau khi chieám ñöôïc caùc vuøng quanh ñoù, Ñeá quoác Tuoác OÂttoâman ñaõ chieám luoân ñeá quoác Bindantin. Ñeá quoác Tuoác OÂttoâman khoâng döøng laïi ñoù. Sang nhöõng naêm 50 - 60 cuûa theá kyû XV, Xutan Moâ-ham-met II ñaõ taán coâng baùn ñaûo Bancaêng vaø thoân tính caû Xecbi, Boxni, Hecseâgoâvin, Anbani (1467). Ñeán nhöõng naêm 70, Haõn quoác Crum cuõng bò cuøng chung soá phaän. Tieáp ñeán quaân ñoäi cuûa OÂttoâman thoân tính haàu heát xöù Anatoâli ñeán taän vuøng soâng Ôphôrat. Ñeán naêm 1512 - 1520 chaùu cuûa Moâ-ham-met II laø Xeâ-lim I ñöa quaân ñaùnh vuøng ngoaïi Cap-ca-dô vaø ñaõ chieám ñöôïc A-deùc-bai-dan, chieám moät phaàn Gru-di-a, Ña-ge-xtan, Cua-ñri-xtan vaø Xiri, Aicaäp ñeàu cuøng chung soá phaän vôùi nhöõng vuøng treân.

Nhöng coù theå noùi, ñeá quoác OÂttoâman leân ñeán ñænh cao laø vaøo thôøi kyø trò vì cuûa Xutan Xu-laây-man II (1520 - 1565) “Xutan vó ñaïi”. Quaû laø nhö vaäy, ngay sau khi leân ngoâi ñaõ thieát laäp moät ñoäi quaân huøng maïnh, moät ñoäi phaùo binh coù theå khaúng ñònh laø maïnh vaøo baäc nhaát cuûa theá giôùi vôùi 300 khaåu ñaïi baùc… Sau khi thieát laäp ñoäi quaân ñuû ñeå ñaùnh baïi moïi ñoái thuû, Xu-laây-man II ñaõ ñöa quaân sang thoân tính nhöõng vuøng ñaát tröôùc kia maø Moâ-ham-met II ñaõ thaát baïi nhö: Ben-grat, ñaûo Roâ-ñoát vaø chieám luoân caùc vuøng chung quanh…sau khi chieám ñöôïc caùc vuøng ñaát ñoù, thöôøng ra leänh taøn saùt taát caû nhöõng ngöôøi xeùt khoâng coù lôïi cho nhaø nöôùc. Khi lieân minh Chaâu AÂu: Phaùp, Ñöùc, Ba-lan, Tieäp-Khaéc, Hun-ga-ri, Jeâ-nô-vô-di-dô choáng OÂt-toâ-man nhöng thaát baïi vaø ñaõ bò quaân OÂt-toâ-man traû thuø taøn baïo. Sai lính hai tay giöõ chaët giaùo daøi chóa muõi nhoïn leân trôøi, boïn lính xoâ ngaõ tuø nhaân töø treân thaønh cao xuoáng cho cô theå hoï gaén ngaäp vaøo caùc giaùo daøi.

Veà ñoái noäi, chính quyeàn ñaõ thöïc hieän moät chính saùch quaân söï cöïc kyø ñoäc taøi. ngöôøi ñöùng ñaàu coù quyeàn löïc voâ haïn, maø ñaëc bieät laø döôùi thôøi gian trò vì cuûa Xutan Kha-li-pheâ. Moïi keû trong ñeá quoác keå caû quyù toäc ñeàu laø “noâ leä cuûa Xutan ”.   OÂng ta coù quyeàn queát ñònh söï soáng coøn vaø ngay caû taøi saûn cuûa ngöôøi daân. Baát cöù thöù gì trong ñeá quoác ñeàu chòu söï khoáng cheá cuûa Xutan. Vôùi chính saùch baønh tröôùng xaâm löôïc ñaõ ñem laïi nhieàu cuûa caûi laøm cho boïn quyù toäc ngaøy caøng giaøu coù. Khi ñaõ coù cuûa caûi trong tay, thì chuùng laïi ñaâm ra aên chôi xa ñoaï, ñeàn ñaøi cung ñieän, ñeàn thôø vaø vöôøn hoa cöïc kyø xa xæ. Rieâng trong trieàu thöôøng xuyeân coù ñeán 15.000 haàu haï. Trong nhöõng vuøng bò chinh phuïc, heå coù chuyeän gì xaûy ra laøm cho chính quyeàn khoâng baèng loøng duø nhoû, duø lôùn, haàu nhö ngay laäp töùc coù moät ñoäi quaân laøm nhieäm vuï “bình ñònh” ñöôïc ñieàu ñoäng tôùi vaø ñaïo quaân naøy cöôùp boùc, gieát choùc moät caùch taøn baïo.

*Nguïc Bastill, moät ñòa nguïc traàn gian cuûa vua chuùa Phaùp thôøi kyø trò vì cuûa Luois. Theo caùc nhaø söû gia moâ taû: “ñoù laø moät nhaø tuø laâu ñôøi vaø kieân coá, cao 23m töôøng daøy 1,6m - 1,8m, coù 8 nguïc toái ôû döôùi ñaát ñeå giam ngöôøi cuøng raén reát”, nhöõng ai ñaõ vaøo ñaây thì khoâng theå ra. Ñòa nguïc Bastill laø bieåu tröng cho neàn chuyeân cheá Buoác-boâng. Ta khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc noåi thoáng khoå cuûa hoï. Trong voâ soá nhöõng naïn nhaân cuûa ñòa nguïc naøy, coù ngöôøi teân laø Francisselden: naêm 1674, khi oâng leân 10 tuoåi thì ñöôïc hoïc ôû tröôøng Clermon ôû Paris. Chæ moät caâu noùi ñuøa thoâi ñaõ phaûi ôû tuø 69 naêm, vaø khi trôû ra ñaõ laø moät oâng giaø 79 tuoåi, veà ñeán nhaø chaúng coøn ai, neáu coøn thì chaúng coù ai bieát oâng. Ñoù laø thôøi gian trò vì cuûa vua Luois XV.

*Töø Phaùp ta ñeán Taây Ban Nha vaøo ñaàu theá kyû XI thôøi kyø khi maø Charles Quint leân ngoâi cuõng ñaõ thöïc hieän chính saùch baønh tröôùng, Charles Quint trò vì trong thôøi gian tö naêm 1516 - 1556. Charles Quint cuõng ñaõ trò vì moät laõnh thoå raát roäng lôùn nhö: ñaát Phô-raêng-sôcoâng-teâ vaø Neâ- ñec-lan, ñaát cuûa hai vöông quoác Ca-xti-li-a vaø A-ra-goân thuoäc Taây Ban Nha, Meâ-hi-coâ, Chi-leâ, Coâ-loâm-bi-a laø vuøng ñaát môí cuûa Chaâu Myõ, Xac-ñi-ni-a, Xi-ri-li-a vaø Na-poâ-li thuoäc Nam YÙ, ñaát AÙo, Ca-rin-tin vaø Ti-roân cuûa ñeá quoác Ñöùc… Charles Quint laø moät nhaø chæ huy quaân söï taøi ba, oâng hoaøng ñeá quyeàn uy tuyeät ñoái, oâng chuû cuûa nhöõng ñaát ñai roäng meânh moâng.

Sau khi Charles Quint cheát, thì ngay sau ñoù Philip II leân ngoâi (1556) trò vì ôû Taây Ban Nha vaø thieát laäp moät quoác gia Thieân Chuùa giaùo vaø thaønh laäp ôû ñaây nhöõng “toaø aùn toân giaùo”. Phi- lip II laø con cuûa Charles Quint, oâng ta trò vì töø naêm 1556 - 1598 thuoäc vöông trieàu Hap-xô-bua. Toaø aùn naøy ñöôïc thieát laäp ôû khaép moïi nôi, baét tuø vaø xöû töû raát daõ man nhöõng ai coù yù ñònh hoaëc theo toân giaùo caûi caùch vaø Taây Ban Nha trôû thaønh moät thaønh luyõ vöõng chaéc cuûa Thieân Chuùa giaùo. Ngoaøi ra Taây Ban Nha döôùi söï trò vì cuûa Philip II, coøn ñaøn aùp daõ man söï choáng ñoái cuûa nhaân daân Neâ-ñec-lan (Haølan, Bæ ngaøy nay). Khoâng chæ coù theá, Philip II coøn thieát laäp moät cheá ñoä cai trò thaät naëng neà veà boùc loät, thueá maù ñoäc ñoaùn… leân nhaân daân Neâ-ñec-lan. Tieáp ñeán trong thôøi gian trò vì cuûa Ab-ba-cai trò vì ôû Ne-ñec-lan ñaõ coù tôùi 8.000 ngöôøi bò gieát cheát, moät quan caûnh taøn saùt ñaãm maùu. Anba ñaõ thaúng thöøng tuyeân boá yù ñònh boùp ngheït moät caùch khoâng thöông tieác neàn kinh teá haøng hoaù vaø caùc neàn kinh teá khaùc ôû vuøng neâ-ñec-lan: “thaø giöõ ñöôïc cho ñöùc vua vaø Thöôïng Ñeá moät Ñaát nöôùc ngheøo xaùc xô, coøn hôn laø ñeå moät quoác gia phoàn thònh rôi vaøo tay boïn ma quyû vaø ngoaïi ñaïo”. Coøn nöõa, ñöùng tröôùc söùc maïnh cuûa caùc phong traøo choáng ñoái raát maïnh cuûa nhaân daân Neâ-ñec-lan, Philip II ñaønh trieäu Anba veà (1573). Vaø ngay sau ñoù ñaõ cöû ngay hai vieân töôùng löøng danh khaùc sang ñoái phoù vôí tình hình Neâ-ñec-lan. Hai vieân töôùng ñoù khoâng ai khaùc ñoù chính laø Reâ-keø-ven-xô vaø hoaøng thaân Ñoâh - ban, laø ngöôøi ñaõ töøng giuùp cho Philip II taïo ra moät söùc maïnh veà quaân söï ñaùnh baïi caùc “ñoäi quaân phaûn loaïn”. Ngaøy 04/11/1576 quaân Taây Ban Nha traøn vaøo cöôùp vaø ñoát chaùy thaønh tro thaønh phoá Aveâcpn laøm 8.000 ngöôøi cheát phaù huûy trung taâm thöông maïi lôùn nhaát Neâ-ñec-lan.