Tiếng Anh thời công nghệ cao, Hi-tech English

Những thành tựu về khoa học - công nghệ trong những thập niên cuối của TK20 đã để lại trên tiếng Anh những dấu ấn sâu đậm đến nỗi nó không chỉ được phản ánh qua các từ mới mô tả các quy trình, công nghệ, máy móc và kỹ thuật mới (software, hardware, robotics, megacell, MIDI, Internet, World Wide Web, hypertext, web browser v.v...), mà còn tạo ra một số phụ tố (affix) tạo từ mới trong ngôn ngữ này. Trong bài này chúng ta làm quen với hai phụ tố tiếng Anh của thời công nghệ cao là -ware và -techno trích trong tự điển Oxford Dictionary of New Words

1/ -ware

Một phụ tố được sử dụng rộng rãi trong công nghệ phần mềm để chỉ các loại phần mềm (software) khác nhau. Chắc các bạn ai cũng biết các từ freeware (phần mềm miễn phí, dùng không phải trả tiền bản quyền) và shareware - theo định nghĩa trong tiếng Anh là "software which can be freely exchanged and used for a trial period but which must be registered and paid for if it continues to be used", tức phần mềm sử dụng thử miễn phí trong một thời gian để giới thiệu với người sử dụng, nhưng sau đó nếu tiếp tục sử dụng thì phải đăng ký và trả tiền.
Ngoài hai từ này ra, trong tiếng Anh còn một lô những từ khác có chứa phụ tố -ware (thường có khuynh hướng khôi hài), xin liệt kê dưới đây:

- nagware = là loại shareware mà trong đó tác giả có kèm theo những thông điệp nằng nặc nhắc nhở người sử dụng phải đăng ký trả tiền bản quyền (tiếng Anh gọi là 'nag', tức rày rà, lải nhải, chì chiết, cằn nhằn...)

- crippleware = là loại shareware mà trong đó tác giả đã làm mất khả năng hoạt động của một số chức năng để buộc người sử dụng phải mua phiên bản đầy đủ. Từ cripple trong tiếng Anh có nghĩa là "người tàn tật".

- careware, charityware, hoặc donorware = cũng là những từ chỉ các shareware mà trong đó tác giả cổ vũ người sử dụng đóng góp vào một công cuộc từ thiện nào đó. Care là chăm sóc, charity là từ thiện, còn donor là người đóng góp cho từ thiện.

- vaporware = từ dùng để chỉ các phiên bản nâng cấp kèm theo các phần mềm mà người sản xuất hứa hẹn là sẽ có, nhưng không bao giờ thực hiện. Vapor trong tiếng Anh là hơi nước, nên từ vaporware có thể dịch là "phần mềm bốc hơi" (!), tức muốn nói là phần mềm được hứa hẹn đã bốc hơi theo lời hứa của nhà sản xuất.

- shelfware = phần mềm bán không được, nằm mãi ở trên kệ. Shelf là "kệ bày hàng" - đây là một từ rất sáng tạo!

- groupware = phần mềm được thiết kế để cho nhiều người cùng làm việc trên một văn bản hoặc thông tin cùng một lúc.

- Và cuối cùng, là liveware, một từ mang đậm dấu ấn của thời đại vi tính, dùng để chỉ ... chính con người (!) - nếu dịch nghĩa đen có thể dịch là "phần mềm sống", tức chỉ nguồn nhân lực của một công ty, cơ quan vv, như trong câu thí dụ sau:

- The key to good design is to start thinking about 'liveware' along with the software and hardware. = Chìa khóa của thiết kế tốt là bên cạnh software và hardware còn phải bắt đầu nghĩ đến liveware (con người) nữa.


2/ techno-

Phụ tố techno- đã có từ rất lâu trong tiếng Anh, nhưng chỉ được sử dụng hạm chế trong một số từ. Sự tái xuất giang hồ của nó trong tiếng Anh xảy ra trong vài thập niên gần đây cùng với những phát triển vũ bão của khoa học công nghệ.

Sau đây là một số từ có chứa phụ tố techno-.
- technofear = nỗi sợ hãi của một số người đối với những ảnh hưởng của các phát triển khoa học - công nghệ. Không phải ai cũng thích hoặc dễ dàng làm quen với các máy móc thiết bị và quy trình công nghệ mới đâu!

- technostress = tương tự như từ technofear ở trên, chỉ sự căng thẳng (stress) do phải sống và làm việc trong một môi trường công nghệ cao mà mình không thích nghi nổi.

- technobabble và technospeak = ngôn ngữ có chứa nhiều thuật ngữ kỹ thuật, đặc biệt là thuật ngữ về ngữ điện toán (computing language), gây khó khăn và sợ hãi cho những người không có khuynh hướng kỹ thuật.

- technofix = giải pháp công nghệ cao. Từ này thường được dùng với nghĩa tiêu cực để chỉ sự chạy theo các ứng dụng công nghệ cao một cách không cần thiết, trong khi đã có sẵn các giải pháp hoàn toàn có hiệu quả.

- technowizard = người có hiểu biết rộng rãi về các vấn đề kỹ thuật, đặc biệt là liên quan đến điện toán. Không giống đa số các từ có chứa phụ tố techno- nêu trên, từ này có nghĩa tốt chứ không hàm ý chê bai, tiêu cực.