Sự kiện thiên văn sắp xảy ra

Tháng 5, miền Nam, những đêm trời trong đã không còn nhiều nữa thay vào đó là những cơn mưa đầu mùa dai dẳng, bầu trời đầy sao cho người quan sát có lẽ là điều hiếm hoi trong nhưng đêm đầu mùa mưa này. Thế nhưng những ngày đầu tháng 5 lại đầy ắp các sự kiện thiên văn, mà hẳn bạn và tôi nhưng người quan sát thiên văn sẽ không bao giờ bỏ qua.

- Tối 10/5 – Mặt Trăng che Sao Hỏa.

- Chiều 14/5 – Sao Thủy ở góc li giác cực đại với Mặt Trời. Chúng ta hãy cùng nhau điểm qua các hiện tượng thiên văn này nhé. 

Hằng năm vào cuối tháng 4 và tháng 5(19/4-28/5), rạng sáng thỉnh thoảng chúng ta sẽ thấy các sao băng ở vùng trời lân cận chòm sao Aquarius (Bảo Bình) đó là các sao băng mang tên Eta Aquarids.

Nguồn gốc

Thỉnh thoảng khi nhìn trời các bạn vẫn thấy một đốm sáng nhỏ lóe lên trong vài giây kéo dài thành vệt sáng, đó là sao băng hay còn gọi là “sao đổi ngôi”. Sao băng xuất hiện khi các mảnh vật chất nhỏ bị Trái Đất hấp dẫn và bốc cháy tạo thành vệt dài khi xuyên qua bầu khí quyển. Mỗi trận mưa sao băng hàng năm đều có nguồn gốc từ một ngôi sao chổi.

Các sao chổi trên hành trình của nó tiến lại gần Mặt Trời, nhiệt độ tăng làm vật chất của sao chổi bốc hơi và dưới áp suất của gió Mặt Trời, tạo nên các đuôi bụi, băng và khí. Các vật chất nhỏ gồm bụi và băng phát tán từ sao chổi vương vãi xung quanh quĩ đạo của nó.
Khi Trái Đất trong quĩ đạo quay quanh Mặt Trời của mình đi vào vùng bụi này sẽ xuất hiện các trận mưa sao băng.

Mưa sao băng Eta Aquarids có nguồn gốc từ một ngôi sao chổi cực kì nổi tiếng – Sao chổi Haley. Cùng với sao băng Orionids và tháng 10, Eta Aquarids là một trong hai trận sao băng tạo bởi các vệt bụi của sao chổi này.Các năm trước Eta Aquarids chỉ là một trận mưa sao băng trung bình với mật độ khoảng 30 sao/giờ khi cực điểm, nhưng năm nay theo dự báo số lượng sao băng lúc cực điểm sẽ lớn hơn gấp đôi có thể đạt đến 70 sao/giờ trở thành một trong những trận mưa sao băng lớn của năm.

Quan sát

Phần lớn các sao băng Eta Aquarids sẽ xuất phát từ chòm Aquarius (Bảo Bình)- một chòm sao Hoàng Đạo, do đó thời điểm quan sát thuận lợi là khi chòm sao Aquarius đã cao lên từ chân trời Đông – Đông Nam khoảng sau 2h sáng. Năm nay theo dự báo, thời gian diễn ra cực điểm của sao băng là vào rạng sáng ngày 6/5 vì thế đây là đêm cần quan tâm nhất. Tuy nhiên các đêm lân cận ngày cực điểm cũng sẽ có thể có nhiều sao băng quan sát được.

Quan sát như thế nào? Điều bạn cần là một đêm trời quang đãng và chỉ cần với đôi mắt thường là bạn có thể nhìn thấy nhiều sao băng rồi. Nhưng hãy luôn nhớ “mưa sao băng” không phải là mưa nhé, các sao băng xuất hiện rất bất chợt, trong vài phút có khi bạn không thấy cái nào có khi lại hàng loạt cùng lóe lên. Thuận lợi nhất cho chúng ta là vào ngày diễn ra cực điểm mưa sao băng Eta Aquarids là ngày đầu tháng âm lịch do đó sẽ không có ánh trăng ảnh hưởng đến việc quan sát sao băng. 

Rạng sáng ngày 6/5 là thời gian đáng lưu tâm nhất, hãy nhìn về phía Đông – Đông Nam từ 2 giờ sáng để quan sát các sao băng Eta Aquarids. Các ngày lân cận ngày diễn ra cực điểm từ 4->7/5 cũng là các ngày mà bạn có thể quan sát được nhiều sao băng.

Nếu như mỗi ngôi sao băng nhìn thấy được ta sẽ có một điều ước, thì trong những ngày đầu tháng 5 này (đặc biệt là ngày 6/5) hi vọng chúng ta những người yêu bầu trời sẽ có rất rất nhiều điều ước cho riêng mình.

Mặt Trăng che Sao Hỏa

Tối 10/5 khi trời vừa tối ta sẽ thấy trăng lưỡi liềm đầu tháng nằm sát ngay bên cạnh Sao Hỏa. Khoảng cách này càng được thu hẹp dần khi Mặt Trăng thấp xuống ở phía tây, Sao Hỏa sẽ ở sát ngay cạnh rìa của Mặt Trăng.

Đặc biệt từ khu vực miền Trung trở vào sẽ thấy được hiện tượng Trăng che Sao Hỏa. Bắt đầu từ khoảng 10h Sao Hỏa sẽ chơi trò chơi trốn tìm phía sau Mặt Trăng. Đây là một hiện tượng thiên nhiên hiếm gặp diễn ra vài năm một lần. Với hiện tượng Mặt Trăng che các sao và hành tinh ta có thể quan sát và rút ra kết luận Mặt Trăng không có bầu khí quyển bởi vì khi các sao và hành tinh khi đến sát rìa đĩa Mặt Trăng sẽ không thay đổi độ sáng và màu sắc, điều này không thể xảy ra nếu như ánh sáng từ các sao phải đi qua bầu khí quyển của Mặt Trăng (nếu có).

Tối 10/5 sẽ không khó khăn cho bạn để xác định Sao Hỏa, một hành tinh như một ngôi sao sáng màu đỏ ngay bên cạnh Mặt Trăng, do là hành tinh nên Sao Hỏa sẽ hầu như không nhấp nháy nếu so sánh với các ngôi sao xung quanh đó. Chỉ cần với mắt thường thế là đủ, bạn đã có thể quan sát được cuộc hội ngộ của Trăng và Sao Hỏa. Với ống nhòm và kính thiên văn nhỏ lại càng thấy rõ hơn, khi đó Mặt Trăng và Sao Hỏa xuất hiện trọn trong ống kính của bạn, và ngay thời điểm che khuất hẳn là sẽ để lại cảm giác rất khó quên cho người quan sát.

Giữa tháng 5 Sao Thủy cách xa Mặt Trời nhất.

Bạn đã từng nhìn thấy Sao Thủy ? Không khó khăn mà cũng chẳng dễ dàng, có những người cả đời chưa bao giờ nhìn thấy Sao Thủy, vì hành tinh này luôn “thoắt ẩn thoắt hiện”. Do có quỹ đạo gần Mặt Trời nhất nên hành tinh này luôn xuất hiện ở gần Mặt Trời và thời gian quan sát được khá ngắn chỉ vài chục phút trước khi Mặt Trời mọc hay sau khi Mặt Trời lặn, vì thế để dễ dàng quan sát và biết chính xác được thiên thể mình quan sát được là Sao Thủy bạn cần biết trước được thời điểm xuất hiện của hành tinh này.Vào giữa tháng 5 này (14/5) Sao Thủy ở vị trí có khoảng cách góc nhìn cách xa nhất về phía đông của Mặt Trời, lúc này Sao Thủy sẽ ở cao nhất từ chân trời Tây khi Mặt Trời vừa lặn và có thời gian quan sát được lâu nhất. Nếu bạn có ý định quan sát Sao Thủy thì còn chờ gì nữa, giữa tháng 5, ngay khi trời vừa mờ tối hãy nhìn về phía chân trời Tây để tìm ra “ngôi sao” sáng và hầu như không nhấp nháy này.(Các bạn hãy luôn nhớ rằng đặc tính của một hành tinh là có ảnh sáng ổn định ít nhấp nháy so với các sao).

Bản đồ sao tháng 5 các bạn có thể sử dụng tiện ích của website để tạo cho mình một bản đồ sao ứng với mọi thời điểm trong đêm.
Ngoài ra các bạn cũng có thể download chương trình mô phỏng bầu trời Stellarium tại www.stellarium.org. Đây là chương trình mô phỏng bầu trời miễn phí và đã được Việt hóa. Thảo luận thêm về cách sử dụng tạidiễn đàn HAAC.