TIỂU SỬ NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU

Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,
Một bàn cờ thế phút sa tay!
Bỏ nhà lũ trẻ lăng xăng chạy,
Vỡ tổ bầy chim dáo dác bay.
Bến Nghé của tiền tan bọt nước,
Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.
Hỡi trang dẹp loạn rày đâu vắng,
Nỡ để dân đen mắc nạn này!
Danh sĩ cận đại, huyện Trạch Phủ, con của ông Nguyễn Đình Huy và bà Trương Thị Thiệt, quê ở làng Tân Khánh, huyện Bình Dương, tỉnh Gia Định (nay thuộc Thành phố Hồ Chí Minh). Thân phụ ông vốn ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên. Năm Quý Mão 1843 ông đỗ tú tài ở trường thi Gia Định lúc 21 tuổi. Năm 1847 ông ra Huế học thêm để chờ khoa thi Kỷ Dậu 1849 sắp tới. Bỗng được tin mẹ mất. Ông trở về chịu tang, dọc đuờng bị bệnh rồi mù cả hai mắt. "Lỡ bề báo hiếu, lỡ bề lập thân", từ ấy ông an phận ở Gia Định, ngồi dạy học, nhân dân xưng tụng ông là Đồ Chiểu hay Tú Chiểu.Giặc Pháp xâm chiếm Gia Định, ông lui về Ba Tri, tỉnh Bến Tre, tiếp tục dạy học và làm thuốc. Vốn nhiệt tình yêu nước, ông liên hệ mật thiết với các nhóm nghĩa binh của Đốc binh Nguyễn Văn Là, lãnh binh Trương Định. Trong cơn quốc biến, ông lên tiếng căm hờn bọn cướp nước trong bài Chạy giặc.

Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,
Một bàn cờ thế phút sa tay!
Bỏ nhà lũ trẻ lăng xăng chạy,
Vỡ tổ bầy chim dáo dác bay.
Bến Nghé của tiền tan bọt nước,
Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.
Hỡi trang dẹp loạn rày đâu vắng,
Nỡ để dân đen mắc nạn này!

Ông tích cực dùng văn chương kích động lòng yêu nước của sĩ phu và nhân dân. Ông làm văn từ Vong hồn mộ nghĩa, thơ văn thương xót Trương Định, Phan Tòng và xót xa cả về cái chết của Phan Thanh Giản. Đại diện thực dân Pháp là viên Tham biện tỉnh Bến Tre, Michel Ponchon đã cùng thông dịch viên là Lê Quang Hiền đến thăm ông, tỏ ý trả lại ruộng đất của ông với sự ưu đãi, ông khẳng định thái độ với lời từ khước dứt khoát:

- "Đất chung còn bị mất, đất riêng còn có được sao ?"

.Năm Mậu Tí 1888 ngày 24-5 âm lịch ông mất, thọ 66 tuổi. cả nước đều thương tiếc kính trọng ông.Ông còn để lại nhiều thơ văn yêu nước và ba tác phẩm chính:

Lục Vân Tiên
Dương từ Hà Mậu
Ngư Tiều y thuật vấn đáp
Vợ ông là Lê Thị Điền là bậc hiền phụ, em trai ông là Nguyễn Đình Huân đã hi sinh vì nước.Con gái thứ năm của ông là Nguyễn Thị Ngọc Khuê tức nữ sĩ Sương Nguyệt Anh và con thứ bảy là Nguyễn Đình Chiêm đều nổi tiếng văn chương.Nguyễn Đình Chiểu không những là một là một nhà thơ lớn mà còn là một chiến sĩ, một nhà văn hóa của nhân dân ta hồi cuối thế kỷ XIX.

(Theo Từ Điển Nhân vật lịch sử)