|
Thọ Mai gia lễ
"Thọ Mai gia lễ" là gia lễ nước ta, có dựa theo Chu Công gia lễ tức gia lễ thời xưa của Trung Quốc nhưng không rập khuôn theo Tầu. Mặc dầu gia lễ từ triều Lê đến nay có nhiều chỗ đã lỗi thời nhưng khi đã trở thành luật tục, ăn sâu, bén rễ trong nhân dân, nên đến nay trong Nam ngoài Bắc vẫn còn phổ biến áp dụng, nhất là tang lễ. Tác giả của "Thọ mai gia lễ" là Hồ Sỹ Tân (1690-1760) hiệu Thọ Mai người làng Hoàn Hậu, huyện Quỳnh Lưu, đậu Tiến sĩ năm 1721 (năm thứ 2 triều Bảo Thái), làm quan đến Hàn lâm Thị chế. Trong "Thọ mai gia lễ" có trích dẫn một phần của Hồ Thượng thư gia lễ. Hồ Thượng thư tức Hồ Sỹ Dương (1621-168 cũng người làng Hoàn Hậu, đậu tiến sĩ năm 1652 tức năm thứ 4 triều Khánh Đức, Thượng thư bộ Hình, tước Duệ Quận công. I. Ba cha tám mẹ (Tam phụ bát mẫu) là những ai? Theo "Thọ Mai gia lễ". Ba cha là: 1. Thân phụ: Cha sinh ra mình. 2. Kế phụ: Sau khi cha chết, mẹ lấy chồng khác, chồng mới của mẹ là kế phụ hay, bố dượng. 3. Dưỡng phụ: Bố nuôi. Tám mẹ là: 1. Đích mẫu: Vợ cả của bố. 2. Kế mẫu: Khi còn nhỏ mẹ đã mất, cha lấy vợ khác để nuôi nấng mình. 4. Từ mẫu: Mẹ chết từ tấm bé, cha sai người vợ lẽ nuôi mình bú mớm. 5. Dưỡng mẫu: Mẹ nuôi, cha mẹ nghèo cho mình để người khác nuôi. 6. Xuất mẫu: Là mẹ sinh ra mình nhưng bị cha ruồng rẫy. 7. Giá mẫu: Là mẹ sinh ra mình, nhưng khi cha mất thì đi lấy chồng khác. 8. Thứ mẫu: Là mẹ sinh ra mình nhưng là vợ lẽ của cha. 9. Nhũ mẫu: Mẹ vú, cho mình bú mớm từ khi còn tấm bé. Trên đây là định nghĩa theo "Thọ mai gia lễ", chưa nói đến những người đã lấy vợ lấy chồng thì cha mẹ vợ, cha mẹ chồng cũng như cha mẹ mình. Vậy thì, còn ba loại nhạc phụ và tám loại nhạc mẫu. Tất cả phải 6 cha,16 mẹ. II. Chúc thư là gì? "Chúc" là lời dặn dò, phó thác. "Chúc thư" hay "Di chúc" là lời dặn dò của người chủ gia đình, người lãnh đạo đất nước trước khi mất. Chúc thư, di chúc viết thành văn bản có giá trị hành chính, pháp lý. Nếu không biết chữ, hoặc yếu quá không viết được nữa thì nhờ người khác viết, đọc lại cho nghe rồi ký tên hoặc điểm chỉ vào dưới. Di chúc của nhà vua thì gọi là di chiếu. Nội dung chính của chúc thư thường là việc chia gia tài. Nhà có bao nhiêu ruộng đất, nhà cửa, chia cho con trai con gái, ai được hưởng khoảnh nào, mấy mẫu, mấy sào ở đâu, còn lại bao nhiêu dành cho mẹ làm của dưỡng lão, giao người nào chăm nom. Nếu còn bao nhiêu nợ làng, nợ họ cũng giao phó cho con nào phải đòi, phải trả. Quy định giành bao nhiêu làm ruộng hương hỏa, giao cho con trưởng hoặc cháu đích tôn. Di chiếu của nhà vua giao cho ai là đại thần có mệnh phò thái tử lên ngôi. Nếu ngôi thái tử chưa định thì chuyền chỉ cho hoàng tử nào nối ngôi... Thời nay, nam nữ bình quyền, nếu cha mất trước đã có mẹ nắm toàn bộ quyền hành. Thời trước, người mẹ, người vợ sau 3 năm tang chồng nếu muốn tái giá thì đi tay không, nếu ở lại nuôi con cũng không được nắm toàn quyền, còn phải lệ thuộc các ông chú, ông bác trong họ. Nếu còn có nợ thì phải trả hết. Thế nên, có những gia đình giàu có nhưng vô phúc, bạc đức: Cha mẹ nằm xuống anh em đùn đẩy nhau, chưa lo việc chôn cất, chỉ chăm chú tranh giành tài sản, để thiên hạ xỉ vả. Vì vậy, khi còn khoẻ, các cụ đã phải lo xa: Chia gia tài trước, định trách nhiệm sẵn, mua sắm bộ hậu sự (áo quan) có người còn dặn trước cả việc chôn cất, tang chế, cỗ bàn, đình đám… III. Di chúc của Tam nguyên Yên Đổ:
Thời xưa, dẫu làm quan đến chức gì, theo phép nước, hễ cha mẹ mất đều phải về cư tang 3 năm trừ trường hợp đang bận việc quân nơi biên ải hay đi sứ nước ngoài. Lệ này không quy định đối với binh lính và nha lại. Nếu ai vì tham quyền cố vị, giấu diếm không tâu báo để về cư tang, bị đàn hặc vì tội bất hiếu, sẽ bị triều đình sử phạt biếm truất. Trong thời gian cư tang, lệnh vua không đến cửa. Ba năm cư tang là ba năm chịu đựng gian khổ, nhẫn nhục, không dự mọi cuộc vui, không dự lễ cưới, lễ mừng, không uống rượu (ngoài chén rượu cúng cha mẹ), không nghe nhạc vui, không ngủ với vợ hoặc nàng hầu, trừ trường hợp chưa có con trai để nối dõi tông đường, ngoài ra ai sinh con trong thời kỳ này cũng bị coi là bất hiếu. Không được mặc gấm vóc, nhung lụa, không đội mũ đi hia, thường đi chân không, cùng lắm chỉ đi guốc mộc hoặc giày cỏ. Dầu làm đến tể tướng trong triều, khi khách đến viếng cha mẹ mình, bất kể sang hay hèn cũng phải cung kính chào mời và lạy tạ (hai lạy hay ba vái dài). Khi ra đường, không sinh sự với bắt cứ người nào, ở trong nhà, đối với kể ăn người ở cũng không được to tiếng. Ba năm sầu muộn, tự nghiêm khắc với chính mình, rộng lượng với kẻ dưới, cung kính với khách bạn, để tỏ lòng thành kính với cha mẹ. V. Vì sao có tục mũ gai đai chuối và chống gậy? Tục đội mũ rơm quấn thật to quanh đầu, thắt lưng bằng dây gai, dây chuối ngày nay đã lỗi thời, nhiều nơi đã bãi bỏ, còn tục chống gậy chỉ áp dụng đối với con trai tang cha (gậy tre) tang mẹ (gậy vông),vẫn còn ở nhiều địa phương. Nguyên do: Đời xưa, đường đi lại còn hẹp, có khi còn phải leo núi cao, người mất dược chôn cất ở nơi xa khu dân cư, trong rừng núi, có nơi chôn ở triền núi đá có nhiều hang động. Đã có trường hợp, người con vì quá thương xót cha mẹ, khóc lóc thảm thiết, đến nỗi không kể gì đến sinh mạng của mình, đập đầu vào vách đá, khi leo núi đi về vì thương cảm quá mất cả thăng bằng ngã lăn xuống vực. Để tráng tình trạng trùng tang thảm hại đó, người ta mới đặt ra lệ phải quấn quanh đầu những vật liệu mềm, xốp để nếu va vấp đỡ gây tổn thương và đặt ra lệ phải chống gậy để đi đứng an toàn hơn. Vật liệu dễ kiếm nhất, giàu nghèo ai cũng có thể tự liệu được và ở đâu cũng có thể kiếm được để làm chất đệm, đó là rơm, lá chuối, dây gai, dây đay. Xuất phát từ kinh nghiệm thực tế của một số người, dần dần trở thành phong tục phổ biến. Vì ngày thường đi lao động ở đồng ruộng, núi rừng hoặc đi đứng đều mặc quần áo gọn bó vào người, đến khi có tang tế phải mặc áo dài rộng, dễ vướng gai góc nên phải có dây đai, tục đó cũng xuất xứ từ việc tránh nạn trùng tang. VI. Năm hạng tang phục (Ngũ phục) là gì? Theo "Thọ mai gia lễ", có năm hạng tang phục tuỳ theo quan hệ huyết thống và nghĩa tình phân biệt thân sơ: 1.Đại tang:Con để tang cha, Vợ để tang chồng. Trảm thôi và tề thôi. Quần áo sổ gấu gọi là trảm thôi: Quần áo không sổ gấu gọi là tề thôi: Con để tang mẹ, vợ để tang chồng khi cha chưa mất. Thời hạn: 3 năm, đời sau giảm bớt còn 2 năm 3 tháng (sau lễ giỗ đại tường 2 năm, thêm 3 tháng dư ai). Áo sô, khăn sô có hai giải sau lưng (gọi là khăn ngang). Nếu cha mẹ đều đã mất thì hai giải bằng nhau, nếu còn mẹ hoặc còn cha thì hai giải dài ngắn lệch nhau. Con trai chống gậy: Tang cha gậy tre, tang mẹ gậy vông, mũ rơm quấn đầu, dây chuối, dây đai thắt lưng. Thời nay, nhiều nơi đã bãi bỏ những tang phục này. Ở thành phố nhiều nhà dùng băng đen theo tang chế châu Âu, theo ý chúng tôi, tiện hơn. Con trai, con gái, con dâu đều để tang cha mẹ. (Kể cả đích mẫu, kế mẫu, dưỡng mẫu, từ mẫu và dưỡng phụ). Nếu con trưởng mất trước thì cháu đích tôn để tang ông bà nội cũng đại tang thay cha. 2. Cơ niên: Để tang một năm. Từ niên cơ trở xuống dùng khăn tròn, vải trắng, không gậy: Cháu nội để tang ông bà nội. Con riêng của vợ để tang bố dượng nếu bố dượng có công nuôi và ở cùng, nếu không ở cùng thì không tang; trước có ở cùng sau thôi thì để tang 3 tháng. Con để tang mẹ đẻ ra mình nhưng bị bố rẫy (xuất mẫu), hoặc cha chết, mẹ lấy chồng khác (giá mẫu). Chồng để tang vợ cả có gậy, nếu cha mẹ còn sống thì không gậy. Cháu để tang bác trai bác gái, chú, thím và cô ruột. Anh chị em ruột để tang cho nhau (cùng cha khác mẹ cũng tang một năm, cùng mẹ khác cha thì tang 5 tháng). Cha mẹ để tang con trai, con gái và con dâu cả, kể cả con đi làm con nuôi nhà người. Chú, bác, thím cô ruột để tang cho cháu ( con anh em ruột). Ông bà nội để tang cho cháu trưởng (đích tôn). Đích mẫu, kế mẫu, từ mẫu tang các con chồng, thứ mẫu tang con mình và con chồng như nhau đều một năm. Tang con dâu cả cũng một năm. Con dâu để tang dì ghẻ của chồng (tức vợ lẽ cha chồng). Rể để tang cha mẹ vợ (vợ chết đã láy vợ khác cũng vậy). Nàng hầu để tang cha mẹ chồng, vợ cả của chồng, các con chồng cũng như con mình (các họ hàng bàng thân bên nhà chồng đều không tang). 3. Đại công:Để tang 9 tháng. Anh chị em con chú con bác ruột để tang cho nhau. Cha mẹ để tang con dâu thứ hoặc con gái đã lấy chồng. Chú, bác thím ruột để tang cháu (con gái đã xuất giá, con dâu của anh em ruột). Cháu dâu để tang ông bà của chồng, chú, bác, thím ruột, hoặc cô ruột của chồng. Mẹ để tang con dâu thứ và con gái riêng của chồng. Con gái đã xuất giá để tang bác trai, bác gái, chú thím, cô ruột. 4. Tiểu công: Để tang 5 tháng. Chắt để tang cụ. (Hoàng tang: Chít khăn vàng) Cháu để tang anh chị em ruột của ông nội (ông bà bác, ông chú, bà thím, bà cô). Con để tang vợ lẽ, nàng hầu của cha ( nếu cha giao cho nuôi mình thì để tang 3 năm như mẹ đẻ). Cháu để tang đường bá thúc phụ mẫu và đường cô (anh chị em con chú bác ruột của cha). Anh chị em con chú, bác ruột để tang cho vợ của nhau. Anh chị em chung mẹ khác cha để tang cho nhau (vợ con của anh chị em ấy thì không tang). Chú bác ruột để tang cho cháu dâu (con dâu của anh em ruột). Ông bà bác, ông chú, bà thím, bà cô để tang cho cháu (tức là cháu nội của anh em ruột). Ông bà nội để tang cho vợ cháu đích tôn hoặc cháu gái xuất giá. Cháu ngoại để tang ông bà ngoại và cậu ruột, dì ruột (anh chị em ruột của mẹ, kể cả đối với anh chị em ruột của đích mẫu, thứ mẫu, kế mẫu). Cháu dâu để tang cô ruột của chồng. Chị dâu, em dâu để tang anh chị em ruột của chồng và con của những người đó (tức là cháu gọi bằng bác, bằng thím). 5. Ty ma Phục: Tang 3 tháng. Chít để tang can (kỵ) nội (ngũ đại : Hồng tang chít khăn đỏ). Chắt để tang cụ nhà bác, nhà chú (tằng tổ bá thúc phụ mẫu và tằng tổ cô, tức là anh em ruột với cụ nội). Cháu để tang bà cô đã lấy chồng (chị em ruột với ông nội). Cháu để tang cô bá (chị em con chú bác ruột với bố). Con để tang bố dượng (nếu trước có ở cùng, sau mới về bên nội). Con để tang nàng hầu của cha. Con để tang bà vú (cho bú mớm). Cháu để tang tộc bá thúc phụ mẫu (anh em cháu chú, cháu bác với cha). Chồng để tang vợ lẽ nàng hầu. Anh chị em họ nội 5 đời để tang cho nhau. Bố mẹ vợ để tang con rể. Ông bà ngoại để tang cháu ngoại và cháu dâu ngoại. Ông của chồng để tang cháu dâu. Cụ để tang cho chắt nội. Cháu để tang vợ cậu, chồng cô, chồng dì có cùng ở một nhà. Anh chị em con cô ruột và bạn con dì ruột để tang cho nhau. Cậu ruột để tang vợ của cháu trai Cháu dâu để tang ông bà ngoại của chồng, cậu ruột, dì ruột chồng Cháu dâu để tang các ông bà anh chị em ruột với ông nội chồng. Chắt dâu để tang cụ nội của chồng. Cụ để tang chắt nội trai gái. Ông bà để tang các cháu gái của con nhà chú, nhà bác. Tang bên cha mẹ nuôi: Kỵ bên cha nuôi thì 3 tháng, cụ bên cha nuôi thì 5 tháng, ông bà thì một năm. Cha mẹ nuôi thì áo bằng gấu, hoặc sổ gấu 3 năm có cả gậy. Từ ông bà trở lên nếu mình thừa trọng cũng sổ gấu 3 năm. Ông bà sinh ra mẹ nuôi thì 5 tháng, còn thì đều không có. Tang họ nhà mình (Đã là con nuôi người khác, để tang bên họ của mình): Ông bà sinh ra cha thì 9 tháng. Cha mẹ sinh ra mình thì 1 năm có gậy. Bác trai bác gái, chú, thím và cô là anh chị em ruột với cha thì đều 9 tháng. Cô đã giá thì 5 tháng. Anh chị em ruột thì 9 tháng, chị dâu, em dâu thì 3 tháng, chị em đã xuất giá thì 5 tháng. Ông bà sinh ra mẹ thì 3 tháng. Xét trong lễ nói rằng: Con gái đã xuất giá thì các tang có giáng, song đi lấy chồng, hoặc phải chồng rẫy bỏ, hoặc chồng chết, con lại chẳng có, lại trở về nhà cũng như chưa lấy chồng, tang chẳng có giáng. Nếu đương để tang cha mẹ được một năm mà chồng rẫy bỏ thì phải tang cha mẹ 3 năm, hoặc để tang cha mẹ được 1 năm đã trừ phục đoạn thì chẳng được để lại 3 năm, dù phải chồng dẫy trước, sau mới để tang cha mẹ chưa đủ 1 năm mà chồng mới gọi về thì chẳng nên về vội phải nên để trọn 3 năm. 1. Trường phục: có ba loại: 2. Trưởng trường: Từ 16-19 tuổi 3. Trung trường: Từ 12-15 tuổi 4. Hạ trường: Từ 8-11 tuổi (Đều lấy thứ tự giáng một bậc). Ví dụ: Giai đã lấy vợ, gái đã lấy chồng, dẫu còn trẻ cũng không thể gọi là trường được, nhưng vốn mình phải tang 1 năm trưởng trường giáng xuống 9 tháng, trung trường giáng xuống 7 tháng, hạ trường giáng xuống 5 tháng. Như vốn tang 9 tháng, trưởng trường giáng 7 tháng, trung trường giáng 5 tháng, hạ trường giáng 3 tháng, các trường hợp khác đều như thế mà suy. VII. Cha mẹ có để tang con không? Tang phục là thể hiện tình nghĩa, có phân biệt thân sơ "Họ đương 3 tháng, láng giềng 3 ngày", thể hiện lòng thương xót giữa kẻ mất người còn. Vì thế, chẳngnhững thân thích mà người ngoài đến phúng viếng cũng nên đeo băng tang. Theo "Thọ Mai gia lễ" thì chẳng những cha mẹ để tang con mà ông bà và cụ kỵ cũng để tang hàng cháu, hàng chắt. "Thọ mai gia lễ" quy định như vậy nhưng một số địa phương Bắc bộ quan niệm "Phụ bất bái tử" (cha không lạy con), Con chết trước cha mẹ là nghịch cảnh, là bất hiếu, con chưa kịp báo hiếu cha mẹ đã trốn nợ đời, chẳng những cha mẹ không để tang con mà khi khâm liệm con còn phải quấn trên đầu tử thi một vòng khăn trắng. Nếu là đàn bà mà tứ thân phụ mẫu còn cả thì phải quấn đến hai vòng, có nghĩa là ở dưới cõi âm cũng để tang báo hiếu sẵn cho cha mẹ đang ở trên dương trần. VIII. Tại sao có tục kiêng không để cha mẹ đưa tang con? Tử biệt sinh ly, ai không thương xót, nhưng theo quy luật tự nhiên, cha mẹ già yếu từ trần, con báo hiếu cha, mẹ, đưa tang bố mẹ là chuyện thường tình. Con chết trước cha mẹ là nghịch cảnh, nhiều trường hợp chết non, gây nhiều nỗi đau thương cho bố mẹ. Giờ phút hạ huyệt là giờ phút xúc động đến cực điểm, có nhiều ông bố bà mẹ đã bị ngất lịm đi. Đã có nhiều trường hợp mẹ chết luôn bên huyệt chôn con. Hơn nữa, ngày xưa, phương tiện và thuốc thang cấp cứu khó khăn, không cho cha mẹ đưa tang con để vơi bớt nỗi đau buồn và để tránh nạn trùng tang là đúng. Chẳng những cha mẹ mà các ông già bà cả trong nội thân, sức khoẻ đã tàn cũng không được dự đưa tang, sợ vướng đến sức khoẻ. |
Thông tin cá nhân
Thực đơn người xem
Bài viết cuối
Tik Tik Tak
Truyện cười
Tin nhanh
Xem theo danh mục
Xem theo danh mục:
Tìm kiếm: Giá Vàng
Thời tiết
Tỷ giá
Nghe nhạc
|
Lượt xem thứ:
