Trong: Ký Tĩnh Tâm

Aug 27 2011, 02:44 PM Bởi: tinhtam

nụ cười con gái nghiêng sau nón
càng bí ẩn hơn càng dễ thương
Đimitrova

CHUYỆN NÓN LÁ NÓN BÀI THƠ THƯỞ NÀO

Hồ Tĩnh Tâm

Cách đây mấy hôm, vợ tôi cho hay, có bà trong Ngọn bị té xe nặng lắm, hổng biết có qua khỏi hay không. Hỏi thì bả cho biết, không phải bà này bị người ta đâm, mà là bà ta ta đâm xe vào người ta, khiến người ta cũng phải đi cấp cứu. Nghĩ tới chuyện hai cái xe, mỗi chiếc hơn ba chục triệu bị dập nát, người thì phải nằm hồi sức cấp cứu, sống chết treo đầu sợi tóc, tôi lạnh cả người. Nghĩ bụng như vậy, tôi nói với bà xã, em chở con đi học mỗi ngày, phải cẩn thận đấy. Bà xã nghe tôi nói thì trả lời, em té xe hoài chớ gì, tại em không nói cho anh biết. Ra là vậy. Hèn chi lâu lâu, tôi lại thấy cái xe của bả, lúc thì bể bửng, lúc thì bể vè, lúc thì phải thay kiếng chiếu hậu.

Sự bất cẩn của bà xã thì tôi còn lạ gì.

Thời Nhà nước chỉ mới tuyên truyền đội mũ bảo hiểm, tôi đã sắm cho cả nhà mỗi người mỗi cái mũ bảo hiểm, lại còn dư ra hai cái để xơ cua, vậy mà cấm bao giờ bả chịu đội, thứ mà bả coi là “nồi cơm điện”. Cứ leo lên xe là bả chụp nón lá lên đầu. Đội nón lá thì chắc chắn bả phải chạy xe một tay, bởi nón lá rộng vành, khác gì cái thúng đựng gió, không dùng tay giữ chặt, thì nó bay vèo xuống đường tức khắc. Lo cho con gái ngồi phía sau lưng mẹ, tôi cứ phải nhắc hoài, rồi chuyển sang cằn nhằn, rằng nếu bả không chịu đội nón bảo hiểm, thì làm ơn đội giùm nón vải rộng vành, bởi dầu gì, nón vải cũng ôm chặt lấy đầu hơn nón lá. Nhưng tôi nói gì thì nói, bả cứ chứng nào tật nấy, rằng bả là người Việt, bả đội nón lá quen rồi.

1. Nón lá của người Việt

Trên thế giới, chắc chắn có nhiều tộc người, của nhiều quốc gia đội nón lá, nhưng nón lá kiểu người Việt, hình như chỉ có người Việt mới đội. Nó có hình chóp, chiều dựng cao khoảng gần ba chục xăng ti mét, vành nón có đường kính khoảng hơn hai gang tay người lớn, tức khoảng hơn bốn chúc xăng ti mét một chút, với mười sáu vòng cật tre vót tròn, to nhỏ khác nhau, đỡ cứng một cách chắc chắn ở bên trong.

Đã gọi là nón lá, thì vật liệu làm nên nón, chỉ có lá và tre, và ngay cả sợi dây chằm nón, cũng là dây được tước ra từ một thứ lá trên rừng, thường là dây đoác. Nếu việc phơi lá nón, rồi dùng bàn là than ủi lá cho thật phẳng, đòi hỏi công phu bao nhiêu, thì việc ngâm lá đoác cho mục phần lá, tước lấy phần sợi thành dây nhỏ, cũng công phu bấy nhiêu. Ngay cả việc vót cật tre thật tròn, thật đều, cũng đòi hỏi phải quen tay mới làm được. Nhiều người cả đời ngồi còng lưng vót nan tre, lúc về già lưng cụp xuống, phải chống gậy mà đi; còn ngón trỏ với ngón cái, hầu như dấu vân tay bị mòn lì đến mất sạch. Có được cái nón lá mỏng manh, giản đơn, bình dị, coi vậy, nhưng cũng là cả một công phu của biết bao nhiêu người; từ người lên rừng chặt lá non đem về, đến người đốn tre vót vành nón, người ngâm lá đoác tước thành dây chằm, người ủ lá, người phơi lá, người dùng bàn ủi than là cho lá phẳng phiu, người tạo khung gỗ làm nón, người tạo hoa văn, tạo bài thơ cho nón, người chằm nón… ấy là chưa kể đến người dệt lụa làm quai nón, người đưa nón đến với mọi nhà, mọi người.

Nón này che nắng che mưa

Nón này để đội cho vừa lòng nhau

Nón lá Việt Nam, từ bao đời nay, đã lặng lẽ hoá thân vào đời sống dân Việt, thành thơ, thành nhạc, thành tranh, thành một nét văn hoá thuần Việt, thấm đậm biết mấy tình đời, tình người; và có thể, đã trở thành một biểu tượng thanh thao, nhẹ nhỏm, cùng với áo dài, áo bà ba, đôi quang gánh, chiếc thuyền nan, chiếc ghe tam bản, làm nên nhan sắc duyên dáng Việt Nam, dịu dàng dịu dàng, và đằm thắm đằm thắm biết bao.

2. Nón lá trong đời sống cộng đồng dân tộc Việt

Chiếc nón lá Việt Nam, không biết khởi nguồn từ đâu, nhưng chắc chắn, nó đã có mặt với cộng đồng người Việt từ hàng ngàn năm nay. Và đến tận bây giờ, khi thời đại @ bùng nổ, với sự ra đời của hàng muôn ngàn chủng loại nón vải, nón nhựa, nón sắt, nón sợi tổng hợp, nón lá Việt Nam vẫn tìm được chỗ đứng khiêm nhường của nó, trong tâm hồn người Việt, ở khắp mọi nẻo đồng quê tổ quốc.

Giữa muôn vàn sự phô trương của các chủng loại nón, với muôn vàn chất liệu, kiểu dáng, đôi khi tôi vẫn tự hỏi, liệu các nhà thiết kế, được ăn học, đào tạo hẳn hòi, đã ai tạo ra được sự cân đối, đạt đến tiêu chuẩn tỉ lệ thiết kế vàng, như chiếc nón lá Việt Nam. Chiều rộng, chiều cao, sao mà hài hoà đến thế, hình dáng, màu sắc, sao mà đẹp chạnh lòng đến thế. Người phương Đông, người phương Tây, người da màu, người da trắng, ai đội nón lá cũng đẹp. Thật đúng như nhà thơ Đimitrova, lần đầu đến Việt Nam, ngỡ ngàng trước vẻ đẹp dung dị của nón lá Việt Nam đã viết.

Nụ cười con gái nghiêng sau nón

Càng bí ẩn hơn càng dễ thương

Ôi là Đimitrova, nếu bà biết thêm rằng, cái nón lá Việt Nam, từ muôn đời nay, nó đã là một góc tâm hồn Việt, gắn bó với người dân Việt, như một vật dụng thiết thân hàng ngày không thể thiếu, nhất là ở những miệt vườn, miệt đồng chiêm, đồng mùa. Với phụ nữ Việt Nam, nón lá là vật che nắng che mưa, dùng trong lao động hàng ngày, dùng trong đi Hội, đi Lễ, đi đám cưới, đám ma, đám chạp, đám giỗ… và dùng để đến với người yêu, cùng nhau thuỷ chung đi suốt cùng trời cuối đất. Nhẹ nhỏm, thanh tao và duyên dáng, nón lá làm nên vẻ đẹp dịu dàng của phụ nữ Việt Nam, làm nên tính cách và tâm hồn phụ nữ Việt Nam. Cũng nhẹ nhỏm, thanh tao và duyên dáng như thế, nón lá Việt Nam bước vào sân khấu nghệ thuật Việt Nam, qua năm tháng, làm nên điệu múa nón say đắm lòng người; chinh phục, không chỉ nền văn hoá phương Đông, mà còn chinh phục cả nền văn hoá phương Tây, vốn rất xa lạ với chiếc nón lá Việt Nam.

Hình ảnh nón lá Việt Nam, từ bao đời nay, gắn với hình ảnh tần tảo của người phụ nữ Việt Nam, với đôi quang gánh trên vai, với đôi guốc mộc dưới chân, với bộ váy áo tứ thân, với tà áo dài, với tấm áo bà ba, với chiếc khăn rằn quấn cổ. Một trưa hè trên nẻo đường quê, bà lão già móm mém, hạ đôi quang gánh dưới bụi tre làng, ngồi ghé trên chiếc đòn gánh, phe phẩy cái nón lá quạt gió trưa nồng. Một chiều tím trên sông, thiếu nữ nghiêng vành nón đợi chuyến đò ngang. Nao lòng làm sao, khi giữa đồng làng, những người phụ nữ nón lá trên đầu, nối nhau gánh lúa về làng. Càng nao lòng tới muốn khóc, khi ta đi xa trở về, đến bờ đê đầu làng, gặp những trẻ mục ngồi vắt vẻo lưng trâu, đầu đội nón mê, đang véo von sáo trúc.

Thưở xa xưa ấy, khi những cô gái sang sông, cất bước về nhà chồng, dường như bao giờ, người mẹ cũng trao cho con chiếc nón lá cầm tay. Chiếc nón lá đơn sơ ấy, theo con gái mẹ về nhà người làm dâu. Rồi cô dâu hay lam hay làm đội nón lá ra đồng. Rồi cô dâu hay lam hay làm đội nón lá lên nương. Rồi người mẹ tảo tần nón lá trên đầu, quang gánh trên vai, xuôi ngược dặm đường buôn thúng bán bưng. Rồi người mẹ dùng nón lá che nắng cho con, lọc cọc trên chiếc xe ngựa lên chợ huyện. Rồi chiếc nón lá ấy vục xuống dòng sông, múc nước lên rửa khuôn mặt ướt đẫm mồ hôi, múc nước lên để uống. Chiếc nón lá, chiếc nón lá quê nhà gần gụi ấy, đôi khi còn chao nghiêng, che giấu nụ cười cô thôn nữ, lúc xốn xang buông thả câu hẹn thề với chàng trai cùng xóm. Chiếc nón thân thương ấy, bởi vậy, trong đời sống cộng động người Việt, tự bao đời, đã trở thành quà tặng trao nhau.

Ra đường nghiêng nón cười cười

Như hoa thơm nở, như người trong tranh

Từ chiếc nón lá bình dân của người lao động, đến chiếc nón bài thơ, nón lá Việt Nam đã làm một cuộc hành trình lý ngựa ô, lý chim sáo, suốt dọc dài từ Bắc vào Nam, tấu lên biết bao giai điệu tím biếc tình đời.

3. Biến tấu đời thường của nón lá

Nón lá góp phần làm nên văn hoá nón lá Việt Nam, văn hoá Việt Nam. Nón lá là cốt cách, là tâm hồn Việt Nam, làm nên vẻ đẹp thuỳ mị, dịu dàng, duyên dáng Việt Nam. Khi còn mới, nón lá mỏng nhẹ như cánh hạc, tươi trắng như đoá sen, tôn vinh gương mặt thôn nữ thành thơ. Khi cũ rách, nón lá thành nón mê. Từ chiếc nón bài thơ của cô gái e ấp mái tóc thề, đến chiếc nón của bà hàng xáo mỗi ngày gánh gạo lên chợ huyện bán buôn, đến cái nón của anh thợ cày, cái nón dấu của anh lính thú, cái nón quai thao của liền anh liền chị Quan họ Bắc Ninh. Nón lá lặn vào duyên tình người lao động chân quê chân chất. Nón lá theo chân người lên sân khấu, huyền ảo sắc màu, lung linh giai điệu. Nón lá lên công trường. Nón lá vào chợ búa. Nón lá cùng trẻ em đến trường đi học. Nón lá theo dòng chảy giao lưu văn hoá, vượt vạn dặm trời biển, đến với năm châu bốn biển. Nón làng Chuông Hà Tây. Nón Phủ Tây Hồ xứ Huế. Nón Gò Găng Bình Định. Khắp nước Việt tre trúc, lá buông lá đoác, dường như ở đâu cũng có làng nghề chằm nón. Bởi vậy, văn hoá nón lá là văn hoá vật chất, văn hoá tinh thần, của cả nước Việt dài như rau muống biển. Bởi vậy, biến tấu của văn hoá nón lá Việt Nam, là biến tấu của vô tận vô cùng.

Công dụng đầu tiên của nón lá là che nắng che mưa, là góp phần làm nên tính dân tộc đằm thắm của người phụ nữ Việt Nam, làm nên thơ ca nhạc hoạ, thấm đẫm tình đất tình người nước Việt. Ấy vậy mà nhiều người, khi nghỉ ngơi đồng áng mệt nhọc, khi nghỉ chân đường dài quang gánh bán buôn, vẫn dùng nón lá như chiếc quạt, quạt mát cho mình, quạt mát cho người, hoặc đôi khi, họ dùng ngay chiếc nón lá đội đầu ấy, lót luôn xuống mông để ngồi. Ở bến xe bến tàu, nhiều người trong lúc chờ đợi mỏi mệt, đã dùng nón che đầu nằm ngủ. Rồi thì… nói ra thì tệ lắm… người ta còn dùng nón lá che mắt thiên hạ, giở trò móc túi, trộm cắp tiền bạc ngay giữa thanh thiên bạch nhật.

Biến tấu của nón lá, biết nói sao bây giờ.

4. Nón lá Việt sẽ về đâu

Trở lại chuyện vợ tôi, suốt một thời chỉ thích đội nón lá, tự nhiên tôi cứ rưng rưng nghĩ mãi, vì không biết, rồi đây nón lá Việt Nam sẽ đi về đâu, khi mà văn minh mũ nón đội đầu, đang bị sự lấn lướt ức hiếp oan uổng của mũ bảo hiểm, bắt buộc phải đội đầu, khi lưu thông xe máy trên đường.

Số lượng người Việt sử dụng xe máy đi đường, đi làm việc, đi học, đã tăng lên với số lượng chóng mặt. Đó chính là bản án khai tử nền văn hoá nón lá Việt Nam. Chẳng ai người ta chịu phiền toái, đem theo chiếc nón lá khi đi xe máy, để rồi được đội nón lá khi phải đi bộ. Thế nhưng cứ thử nhìn phụ nữ đi chợ quê mà xem, sùm sụp cái mũ bảo hiểm đỏ chót, xanh lè, vàng khè, đen thui trên đầu, nom nó cứ thế nào, coi ngàu tới nhức mắt, khó chịu.

Nón lá lâm vào cơn thoi thóp giãy dụa, chỉ còn có thể sống trên sâu khấu múa dân tộc, hay lùi vào làm vật trang trí cho các nhà hàng. Nhưng thử hỏi, rồi thì nó còn tồn tại được bao lâu, khi mà những cánh rừng lá buông, lá đoác ít ỏi còn lại, cũng bị triệt phá đến lịm chết. Thời hoàng kim của nón lá đã chấm hế rồi ư?

Còn tồn tại bao nhiêu lâu nữa, câu ca dao mẹ nắm tao nôi ru con ngủ.

Cưới nàng đôi nón Gò Găng

Xấp lãnh An Thái, một khăn trầu nguồn

HTT

Gởi em chiếc nón bài thơ

Permalink | Bình luận: 0

Trả lời ở chế độ đầy đủ

« Các bài cũ hơn · hồ tĩnh tâm · Các bài mới hơn »

Thông tin cá nhân

tinhtam

Họ tên:	Hồ Xuân Tâm
Nghề nghiệp:	nhà văn
Sinh nhật: :	11 Tháng 11 - 1952
Nơi ở:	thị xã Vĩnh Long
Yahoo:	hotinhtam52
Trạng thái:	(Vắng mặt)

Thêm vào nhóm bạn bè
Gửi tin nhắn

xin gởi con Người tình yêu bỏng cháy của tôi

Bạn bè

thanhquoc	baomuahe
Nguyễn Ý Lan-SKHCN	le_phi47
[email protected]	Hoa Bách Hợp
anh dại khờ	_.MTk_
Link17493	meocon_1990
Xem tất cả