Dân dã miền tây

Là một người con của vùng đất miền tây, tôi thật sự rất tự hào và thấy quê hương mình thật đẹp, dù cho trong mắt người khác nó rất giản dị và đơn sơ nữa nhưng sao với tôi nó thật thân thiết và yêu thương đến lạ.
Vùng sông nước Cửu Long đâu đâu cũng bắt gặp sự có mặt của hình ảnh cây bần, một loài cây rất gần gũi với bà con ở thôn quê. Bất cứ nơi nào có bãi lấy phù sa bồi lắng là bần mọc lên xanh tốt. Cây bần thường mọc ven các kênh rạch hay xen lẫn trong những đám lá dừa nước. Đặc biệt là bần thích nghi cả 3 vùng sinh thái: nước ngọt, nước lợ và nước mặn.

Tương truyền, lúc chúa Nguyễn Ánh chạy trốn nghĩa quân Tây Sơn vào lánh nạn ở các nhánh sông, cửa rạch vùng sông nước Cửu Long, người dân đã dâng lên cho Chúa ăn món cơm nguội với mắm cá sặc kèm với bần chua. Chúa ăn và tấm tắc khen loại trái dân dã, hoang vu mà ngon đến lạ kỳ.

Như để trả ơn, Chúa đã ban thưởng cho bần cái tên khá mỹ miều là Thủy Liễu. Dân gian cho rằng, cây bần có thêm cái tên Thủy Liễu từ đó và có thể đây chỉ là một truyền thuyết mà thôi.

Dường như bần trổ hoa quanh năm, còn trái chín nhiều nhất là từ tháng 4 đến tháng 11 âm lịch.Hoa bần màu trắng tím, cánh hoa đỏ đậm, khi bung nhụy hoa bần thật đẹp, màu phơn phớt hồng chấm phá giữa những sợi trắng trong, mang vẻ quyến rũ lạ thường.

Đã biết bao lần tuổi thơ ở miền quê này hái hoa bần chơi trò “hàng xén” và những sợi của nhụy hoa luôn là món hủ tiếu, bánh mì thơm ngon. Mộc mạc vậy thôi, hình ảnh của loài hoa này mãi hằn sâu trong ký ức của biết bao người khi đã lớn khôn.

Rồi bên rặng bần soi bóng sông quê đã cho biết bao đôi trái gái không khỏi thẩn thờ ngắm cánh hoa trôi nhẹ nhàng loáng thoáng đầy mặt nước. Có lẽ vì vậy mà loài hoa đơn sơ này lại đi vào lòng người, vào thơ ca một cách dung dị và trọn vẹn nghĩa thủy chung.

Anh trao em đoá hoa bần mùa hạ
Em đem về ép lại trang thơ
Hoa bần nở hay tình ta chớm nở
Mà bâng khuâng sắc tím đợi chờ…

Bần có nhiều giống như : bần ổi, bần dĩa, bần sẻ… v.v.. Trái bần non có vị chát, nhưng khi chín thì rất chua, mùi thơm đặc trưng.

Người dân miệt sông nước thường dùng bần chín nấu canh chua thay cho me. Cái hương bần chín nồng nàn, cái vị bần chua đậm đà đã ăn rồi thì nhớ mãi.

Canh chua bần được nấu với các loại cá khác nhau, như cá bông lau, cá ba sa, cá ngát. Đặc biệt hơn là nấu với cá tra bần, một loài cá chỉ ăn trái bần chín.

Tinh tế một chút khi thưởng thức lẩu bần, người ăn còn cảm nhận ra mùi thơm dịu nhẹ của hương bần, gợi thương, gợi nhớ về “hương đồng gió nội”.

Vào mùa nước nổi, rau ăn kèm với lẩu bần ngoài bông so đũa, bắp chuối hột, cọng bông súng và một số loại rau canh chua thông thường khác, đặc biệt bông điên điển, một loại bông dân dã của vùng sông nước. Cái món ăn dân dã ngày nào ở thôn quê, giờ lại được liệt vào món ăn đặc sản của nhà hàng thời hội nhập.

Đất quê đã nuôi nấng biết bao thế hệ con người nơi đây bằng những điều dung dị, hiền hòa và những sản vật mộc mạc của nó.
Rồi ven bến sông sông quê, rặng bần luôn chạm mắt tuổi thơ với tiếng gió vi vu trong giấc ngủ với giọng ru của bà, của mẹ.

Ầu ơ…thân em như trái bần trôi
Sóng dập gió dồi biết tắp vào đâu?

Hình ảnh rặng bần còn gắn với tình yêu đôi lứa, dù là những mối tình đẹp nên thơ hay cách trở tình duyên cũng hết sức dung dị, mộc mạc như tên của loài cây này. Nhiều câu ca dao xưa từng nói lên điều đó.

Chiều chiều xuống bến ba lần
Trông em không thấy thấy bần xơ rơ.

Hay như :

Bần gie đóm đậu sáng ngời
Lỡ duyên tại bậu trách trời sao nên…

Trải bao thăng trầm của thiên nhiên, nhu cầu kinh tế, và cả tác động của con người, cây bần vẫn sừng sững trong tâm thức của biết bao người. Vì vậy mà người dân quê luôn cứ gọi cái tên mộc mạc, thân quen là bần chứ ít ai gọi cái tên mỹ miều là Thủy Liễu.

Có một nhà văn Nam bộ từng nói : « Chỉ cần với tay chạm lại đóa hoa bần, là đã với tay chạm mặt quê hương

Bởi vậy mà những người con ở miệt sông nước này dù có đi thật xa, thật lâu, nhưng mỗi khi nhớ đến xứ sở là hiển hiện trong tâm thức mình về một rặng bần soi bóng sông quê!