Thú chơi sành điệu

ĐÁNH CHẮN. Chơi bằng bài tổ tôm. 5 người chơi. Cũng chia quân làm 6 phần, một phần để làm nọc. Chắn dễ đánh và ít nước hơn tổ tôm. Hai quân giống nhau gọi là một chắn. Hai quân cọc cạch gọi là một cạ. Muốn ù được thì phải hội tụ đủ 6 chắn. Có 5 chắn rồi thì phải chờ. Rút được quân khớp với cạ còn lại thành một chắn nữa thì ù. Đánh chắn có thể chơi 4 người. Khi ấy người ta bỏ các quân “nhất”, các “yêu”, chỉ giữ lại 4 con “chi chi” để còn ù “chi chi nảy”. Tổng số quân bỏ ra là 20 con.

TAM CÚC. Cỗ bài 32 quân: 16 quân đỏ, 16 quân đen. Đen hay đỏ, bên nào cũng có một tướng, 2 sĩ, 2 tượng, 2 xe, 2 pháo, 2 mã, 5 tốt. Bài dùng cho 4 người chơi. Nếu thiếu người phải chơi 3 thì phải bỏ ra 5 quân gồm 2 tướng, 1 sĩ điều, 1 sĩ đen và 1 tốt đen (trong trường hợp này, sĩ điều sẽ thay tướng điều, sĩ đen thay tướng đen). Phép chơi: một người trang bài, rồi lần lượt nhau bắt cái. Ai làm cái, được gọi trước, lần lượt theo vần bên phải. Người được phải lật bài ra, người thua có quyền bí mật chui, không phải ngửa bài. Có thể ra một quân, 1 đôi hoặc bộ ba, tuỳ bài mình tốt, hay xấu. Cùng một loại, quân đỏ thắng quân đen. Còn đôi hoặc hai ba cây cuối cùng, nếu làm cái được kết (gọi là kết đôi xe điều, pháo điều... hoặc kết bộ ba xe pháo mã). Kết đôi tốt đen được tính điểm cao nhất. Nếu có 4 quân tốt, được ăn bốn quân; năm quân tốt, được quyền gọi tứ tử trình làng, ngũ tử cướp cái. Nếu bài quá lẻ, có thể đi đêm (úp bài đổi quân cho nhau) may thì được quân hợp với bài mình thành bộ đôi, bộ ba. Thành ngữ: Vô danh tiểu tốt.

TỔ TÔM. Cỗ bài 120 quân gồm 3 hàng: vạn, sách, văn. Mỗi hàng có 9 con từ nhất (một) đến cửu (chín): nhất vạn đến cửu vạn, nhất sách đến cửu sách, nhất văn đến cửu văn. Thêm vào đó có ba con bài gọi là yêu: chi chi, thang thang và ông cụ. Mỗi con kể trên đều có 4, vị chi thành ((9x3)+3) x 4 =120 quân. Tổ tôm cần có 5 người chơi. Cỗ bài chia làm 6 phần, mỗi phần 20 con, mỗi nhà con một phần; một phần để ở giữa để bốc nọc. Riêng người làm cái (vai chính trong đám bài do rút trúng mà được) thì được chia thêm một quân và phải ra quân trước (như thế đĩa nọc chỉ còn 19 quân). Cứ theo thứ tự mà ăn, mà đánh. Ăn từ nhất đến cửu gọi là ăn dọc; ăn hàng tam vào hàng tam, tứ vào tứ... gọi là ăn ngang. Hai con giống nhau gọi là phỗng, ba con là khàn, bốn con là thiên khai. Tổ tôm là một thứ chơi biến hoá, có nhiều nước, không sao kể hết được. Có người vào loại cao thủ mà vẫn có khi mắc lỗi, phải đền làng. Bài phu nào vào phu ấy (phu: tập hợp ít nhất 3 quân bài tổ tôm, tài bàn... khớp với nhau theo quy ước) gọi là thập thành thì bốc được quân yêu hay ai đánh quân nào vào phu cũng ù được. Hoặc còn thiếu một con gì, chờ con ấy ra mới ù được, ù như thế gọi là ù xuông (ù: từ dùng trong đánh tổ tôm, tài bàn... lúc gặp được đúng quân mình chờ để kết thúc thắng lợi ván bài). Ù to nhất là “kính tứ cố” (toàn bộ quân đen có thêm 4 cụ đỏ) được gấp 8 lần; ù to thứ hai là “chi chi nảy” ăn gấp 6 lần, ù to thứ ba là “bạch định tôm”, “bạch định” ăn gấp 4 lần… Bét nhất là “ù xuông” chỉ ăn gấp 2 lần. Tiền thưởng cho người được ù do các nhà con góp vào. Số tiền góp to hay nhỏ là do trước khi vào cuộc đã cùng nhau thoả thuận. Ca dao: Làm trai biết đánh tổ tôm, Uống chè mạn hảo, ngâm nôm Thuý Kiều (Thanh nhã lịch lãm). Thành ngữ: Gàn bát sách - Đĩ nhập thành - Quân cửu vạn - Nhũn như chi chi.

XÓC ĐĨA. Dùng 4 đồng tiền hoặc cắt vỏ bao diêm làm tiền cho êm, một mặt bôi trắng bằng vôi, một mặt bôi đen bằng mực. Người làm cái bỏ 4 đồng tiền ấy vào đĩa, rồi úp bát lại mà xóc. Ngoài chỗ người xóc cái ngồi thì chia hai bên làm hai mặt chẵn và lẻ. Những người đánh bạc xúm xung quanh, ai đánh mặt nào bỏ tiền vào mặt ấy. Đánh xong nhà cái mở bát: nếu 4 đồng tiền sấp cả, hoặc ngửa cả hoặc hai sấp 2 ngửa thì người đánh mặt chẵn được, sấp một đồng hay ba đồng thì người đánh mặt lẻ được . Bạc có lúc đi một chẵn lại một lẻ, gọi là đi cái một; hai chẵn hai lẻ gọi là bạc cặp; hai nọ một kia gọi là cặp lệch; ba nọ một kia gọi là ba bay, đi cả một dạo gọi là bạc dền; dền một dạo rồi ra mặt khác một cái lại về gọi là hồi nung. Nhà cái có quyền muốn ăn mặt nào, muốn bán mặt nào cũng được; muốn đậm mặt nào thì lại thừa thêm lên cho nhà con mở bát. Nhà con mở mà trúng vào mặt của nhà cái thừa thì nhà cái được, không trúng thì nhà cái thua.